طی چند دهه گذشته و هم‌زمان با به‌کارگیری فناوریهای نوین در ساخت خودرو و تلاش برای کاهش سطح آلایندگی خودروهای درحال‌تولید، راهکارهای متعددی برای حذف بنزین و جایگزینی آن با سوخت‌های دیگر مطرح شده است؛ اما هم‌چنان بنزین سوپر و معمولی، مهم‌ترین سوخت مورداستفاده در خودروهای سراسر دنیا است.
بنزینی که امروزه در باک خودروها می‌ریزیم، تفاوت زیادی با اولین نوع بنزین مورداستفاده در خودروها دارد. تکنولوژی و دانش، همواره بر آن بوده است که سوختی پاک، با حداقل آلایندگی و با بیشترین میزان بازدهی به خودروها معرفی کند. این گونه است که بنزین نیز از اولین سال به‌کارگیری در خودروها تا به امروز، استانداردهای مختلفی را تجربه کرده است. سال‌ها است که نوع دیگری از بنزین نیز با خواص و روشی متفاوت‌تر از بنزین معمولی در پمپ‌بنزین‌ها در اختیار رانندگان قرار می‌گیرد.
در این مطلب، همراه مکانیک قصد دارد تا این بنزین را که در پمپ بنزین با نام بنزین سوپر شناخته میشود، معرفی کند؛ هم‌چنین مهم‌ترین تفاوت بنزین سوپر و معمولی نیز از دید علمی شرح داده میشود.
بنزین معمولی چیست؟
بیشترین میزان مصرف بنزین در سراسر دنیا برای خودروها، مربوط به نوعی از بنزین است که در پمپ‌بنزین‌های کشور ما با نام بنزین معمولی شناخته میشود. نام این ماده از ترکیب شیمیایی اصلی و مادر آن گرفته شده است. بنزین در واقع یک هیدروکربن مشتق‌شده از نفت از گروه بنزن‌ها است. بنزن‌ها ترکیباتی بی‌رنگ، فرار و سرطان‌زا هستند که کاربرد گسترده‌ای در صنایع مختلف دارند.
البته نکته قابل‌توجه در مورد میزان استفاده‌شده مجاز ترکیب بنزن در بنزین، درصد پایین آن است. مطابق با استاندارد ۲۲۸ EN، تنها 1 درصد حجمی از سوخت بنزین را ماده بنزن تشکیل می‌دهد. جالب این است که کشورهای صنعتی و پیشرفته، هرساله سعی می‌کنند با بالابردن استانداردهای سوخت خود، میزان بنزن موجود در بنزین را کاهش دهند.
در کشور ما نیز پس از ارائه بنزین یورو 4، میزان این آلاینده در هوا تا میزان قابل‌ملاحظه‌ای کاهش یافته است. برای درک تأثیر بنزین یورو 4 در کاهش میزان آلایندگی بنزنی هوای کشور، می‌توانیم میزان مجاز و استاندارد این آلاینده را در اروپا بررسی کنیم. 5 میلی‌گرم در هر مترمکعب، سقف میزان مجازی است که در قاره اروپا برای بنزن در هوا تعریف شده‌است. این مقدار در کشور ژاپن به 3 میلی‌گرم کاهش پیدا می‌کند؛ درحالی‌که در ایران تا قبل از بنزین یورو 4، این عدد حداقل 12 برابر استانداردهای بیان‌‌شده است.
با وجود تمامی اطلاعات یادشده، بنزن یک ترکیب اصلی در سوخت بنزین نیست! زیرا دیگر هیدروکربن‌ها مانند آلکان‌ها، اکتان‌ها، سیکلوآلکان‌ها و آلکن‌ها بیشترین ترکیبات تشکیل‌دهنده بنزین معمولی هستند. شاید به دلیل شباهت ظاهری بنزین به بنزن‌ها، نام سوخت برگرفته از این خانواده باشد. امروزه بنزین معمولی بزرگ‌ترین سوخت و خوراک انواع موتورهای احتراقی در دنیا است.
نکته جالبی که در مورد خواص بنزین معمولی و بحث ایمنی آن در برابر آتش‌سوزی وجود دارد، چگالی این ماده است. بنزین چگالی کمتری از آب دارد؛ به همین دلیل در یک محیط بسته، همواره روی آب می‌ماند. چگال‌تربودن آب باعث میشود در آتش‌سوزی بنزینی، آب ماده چندان موثری نباشد.
مهم‌ترین تفاوت بنزین سوپر با بنزین معمولی، در ترکیباتی است که جهت افزایش عدد اکتان به آن اضافه میشود. برای درک بهتر فرق بنزین سوپر و بنزین معمولی، باید در ابتدا با مفهومی به نام عدد اکتان آشنا شوید.
عدد اکتان بنزین معمولی و سوپر
اگر به صورت علمی بخواهیم تفاوت‌های این دو نوع بنزین را بررسی کنیم، باید از عدد اکتان به عنوان اصلی‌ترین فرق بنزین معمولی و بنزین سوپر یاد کنیم. سال‌ها پیش و پس از مشاهده ضربات سنگین ناشی از احتراق سریع یا همان پیش‌احتراق بنزین به موتور خودرو، موادی مانند ترکیبات سربی به بنزین افزوده شد. بعدها و برای مقایسه مقاومت انواع بنزین‌ها در برابر پیش‌احتراق در اثر فشار و گرما، مقیاسی به نام عدد اکتان تعریف شد.
در واقع در این مقیاس، بنزین سوختی هم‌ارز ترکیب ایزواکتان و نرمال‌هپتان در شرایط آزمایشگاهی درنظر گرفته میشود. برای مثال، عدد اکتان بنزین معمولی 87 است؛ یعنی کیفیت چنین سوختی برابر با مخلوطی از 87 درصد ایزواکتان و 13 درصد نرمال‌هپتان است. حال هرچه این عدد بالاتر باشد، مقاومت سوخت در برابر پیش‌احتراق، گرما و فشار بالاتر است. مهم‌ترین تفاوت بنزین سوپر و معمولی را می‌توان در همین عدد اکتان دانست. عدد اکتان بنزین سوپر و ویژه از عدد اکتان بنزین معمولی بالاتر است.
مهم‌ترین تفاوت بنزین سوپر و معمولی
همان‌طور که گفتیم، مهم‌ترین فرق بنزین سوپر و معمولی در مقیاسی به نام عدد اکتان است، اما این تفاوت در عدد اکتان چگونه ایجاد میشود؟ چطور می‌توان عدد اکتان بنزین را بالا برد؟ این امر با استفاده از افزودن ترکیب‌های مقاوم که با نام مکمل‌های بنزین شناخته‌می‌شوند، حاصل میشود.
اولین ماده‌ای که به عنوان مکمل برای بالابردن عدد اکتان به بنزین اضافه‌شد، یک ترکیب سربی بود. با اثبات آلاینده‌بودن سرب، این ماده جای خود را در سال‌های بعد به اتانول، متانول و تولوئن داده است. سطح آلایندگی مکمل‌های بنزین، یکی از اصلی‌ترین عوامل تغییرات در اضافه‌شدن مواد به بنزین است.
هم‌اکنون عدد اکتان بنزین سوپر به وسیله مکمل‌های یادشده، افزایش می‌یابد. عدد اکتان بنزین سوپر حداقل 93 است که 6 واحد تفاوت قابل‌توجه با عدد اکتان بنزین معمولی دارد؛ پس بدون‌شک بنزین سوپر مقاومتی بیشتر از بنزین معمولی دارد. شاید همین را بتوان مهم‌ترین تفاوت بنزین سوپر و معمولی دانست؛ چراکه بنزین سوپر خیلی کمتر دچار پیش‌احتراق میشود و آرام‌تر می‌سوزد.
البته فرآیند پالایش و تولید این دو نوع بنزین نیز تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. بنزین سوپر به دلیل داشتن ترکیباتی اضافه نسبت به بنزین معمولی، فرآیند تولید سخت‌تر، پرهزینه‌تر و البته زمان‌بری دارد؛ به همین دلیل است که طبیعتاً قیمت بنزین سوپر در پمپ‌بنزین‌ها بالاتر از بنزین معمولی است.
نکته مهم دیگری که در مورد تفاوت‌های این دو به چشم می‌آید، طراحی تخصصی پیشرانه‌های خودروها بر اساس نوع بنزین است؛ مثلا تمامی خودروهای مجهز به سیستم پرخوران یا توربوشارژ برای اینکه بتوانند به بهترین سطح از عملکرد خود برسند، به بنزین سوپر با عدد اکتان 95 یا بالاتر نیاز دارند؛ علاوه‌بر این، استفاده طولانی‌مدت از بنزین‌هایی با عدد اکتان پایین‌تر در چنین خودروهایی، می‌تواند با آسیب‌زدن به تمامی اجزای درونی موتور، خسارات مادی فراوانی را به مالک خودرو تحمیل کند. بنابراین بهتر است از بنزین سوپر استفاده شود تا عوارض ناشی از بنزین معمولی تا حد زیادی کاهش یابد. استهلاک موتور در طول زمان نیز می‌تواند مهم‌ترین تفاوت بنزین سوپر و معمولی باشد؛ البته این تفاوت بیشتر در ُبعد هزینه و نگه‌داری خودرو مطرح میشود.
بیشتر بخوانید
فوق تخصص زانو: برای شهر تهران چه بنزینی استفاده کنیم؟
باسلام البته بنزین سوپر تنها در پیشرانه های با ضریب تراکم بالا بر کارایی و راندمان سوخت تاثیرگذار است،مثلا در موتور پیکان یا پراید زدن بنزین سوپر فقط باعث صرف هزینه اضافی و خالی شدن جیب مبارک!میشود