سال 2020 در حالی به پایان رسید که آمار فروش خودروهای برقی در دنیا، با رشدی نزدیک به 3 درصد به بیش از 2.3 میلیون دستگاه رسید. تقاضای روزافزون برای خرید این نوع از محصولات، به طرزی فزاینده در حال رشد است؛ اما در برخی از بازارها، هیچ سیگنال امیدبخشی دیده نمی‌شود. ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین بازارهای خودرو در آسیا و به‌ویژه خاورمیانه، بستری مناسب برای خودروهای برقی است ولی چرا از این بستر بهره‌برداری نمی‌شود؟
جذابیت خودروهای برقی، با سرعتی مهارنشدنی در حال افزایش است. روزی نیست که خبر تولید یا توسعه یک محصول جدید به گوش نرسد. اقتصادهای پیشرو، دریافته‌اند که ماندن در میدان خودروهای درون‌سوز، هزینه‌های سنگین مبارزه با آلودگی هوا، هزینه‌های درمانی، بیمه و صدالبته وابستگی به منابع نفتی را در پی دارد. به همین دلیل است که با سرمایه‌گذاری بخش کوچکی از این هزینه‌ها روی توسعه خودروهای برقی، توانسته‌اند سهم به‌سزایی را در بهبود کیفیت زندگی در جامعه خود ایجاد کنند.
از سوی دیگر، تا همین 10 سال پیش، خودروهای برقی اغلب به اسباب‌بازی‌های فانتزی تشبیه می‌شدند که حتی برای خریدهای روزانه نیز نمی‌شد روی آنها حساب کرد؛ اما اکنون شاهد آن هستیم که غول‌های خودروسازی دنیا میلیاردها دلار فقط برای تحقیق روی باتری‌هایی با ظرفیت بیشتر پیمایش خرج می‌کنند. از رشد باورنکردنی خودروهای برقی همین بس که نروژ به‌عنوان یکی از کوچک‌ترین کشورهای اروپایی، در سال 2013 تنها 6.1 درصد از سهم بازار خود را به محصولات برقی اختصاص داده بود؛ ولی این عدد در سال 2019 به حدود 56 درصد رسید.
این سؤال پیش می‌آید که چرا در ایران رویکردی برای توسعه خودروهای برقی وجود ندارد و مهم‌تر از آن، چرا ایرانی‌ها اساساً میل و رغبتی به این محصولات از خود نشان نمی‌دهند؟
مصداق بارز این گزاره، بی‌توجهی به پروژه جدی شرکت بزرگ مپنا برای ساخت خودروهای برقی و توسعه جایگاه‌های شارژ در اوایل تیر ماه 99 بود. بعدتر، در آذرماه بود که خبر صدور مجوز شماره‌گذاری چند دستگاه خودروی برقی منتشر شد؛ ولی در هر دو مورد، حتی از سوی خودرودوستان نیز استقبالی دیده نشد.
ریشه‌های بی‌میلی ایرانیان به خودروی برقی
آن‌چه امروز در اذهان عمومی مشتریان ایرانی می‌گذرد، درست مانند تفکراتی است که حدود 20 سال پیش مشتریان اروپایی با آن روبه‌رو شده بودند؛ یعنی مواجهه با یک تغییر بنیادی و ساختاری در شیوه استفاده از وسایل نقلیه. اگرچه تاریخچه تولید خودروهای برقی دست‌کمی از محصولات بنزینی ندارد، ولی طبیعی است که چنین محصولاتی اغلب با اقبال عموم روبه‌رو نمی‌شدند. دو دهه پیش، در بازار اروپا نیز شاهد یک جبهه‌گیری گسترده نسبت به خودروهای برقی بودیم.
حتی بزرگ‌ترین خودروسازان وقت نیز با انتشار بیانیه‌هایی، بیزاری خود را از رفتن به سمت چنین تولیداتی ابراز می‌کردند تا مشتریان حساس خود را از دست ندهند. آرام‌آرام با جدی‌ترشدن بحث آلودگی هوا و تنش‌های گاه‌وبی‌گاه روی قیمت نفت، ابتدا اقتصادهای بزرگ دنیا به محصولات هیبریدی روی خوش نشان دادند. این مسیر طی حدود 5 سال اخیر به کمال رسید و حال، خودروهای تمام‌برقی تبدیل به گزینه شماره یک برخی از بازارها شده است.
شاید حال‌وهوای روانی بازار فعلی ایران با شرایط 20 سال پیش اروپا مشابه باشد؛ ولی طبیعی است که روند رسیدن به محصول نهایی که همان خودروی برقی است، به‌کلی بین این دو جغرافیا متفاوت است. انصاف حکم می‌کند بگوییم که سال‌ها پیش، تلاش‌های جسته‌وگریخته‌ای به‌منظور تولید خودروهای برقی و هیبریدی توسط شرکت‌های ریزودرشت صورت می‌گرفت؛ ولی نباید از این حقیقت غافل شد که تمامی این تلاش‌ها منتهی به خط تولید نمی‌شدند. آیا بی‌میلی نسبت به خودروهای برقی ناشی از چالش‌های سخت‌افزاری است یا هنوز برای رسیدن به مرحله فراگیری نیاز به فرهنگ‌سازی گسترده داریم؟
زیرساخت‌هایی که فراهم نیستند
یک خودروی برقی امروزی، شاید در ظاهر وسیله نقلیه‌ای ایده‌آل برای دولت‌مردان باشد. محصولی با آلایندگی صفر و بهره‌وری بالا که هرگز طمعی به منابع نفتی ندارد؛ اما این تنها ظاهر ماجرا است. خودروهای برقی امروزی، به‌صورت Plug-In هستند؛ یعنی با قابلیت اتصال مستقیم به برق، نیروی موردنظر خود را تامین می‌کنند. این زیرساخت نه‌تنها هنوز در شهرها و جاده‌های کشور فراهم نشده است، بلکه حتی در حال حاضر برخی از نقاط کشور با کمبود پمپ‌بنزین نیز روبه‌رو هستند.
ایستگاه‌های شارژ، اصلی‌ترین نیاز خودروهای برقی هستند. درصورتی‌که تعدد این مراکز شارژ کافی نباشد، آن‌گاه با ترافیک ناگهانی صدها دستگاه خودرو روبه‌رو می‌شویم که به دلیل خالی‌شدن باتری از حرکت بازمانده‌اند. تأسیس ایستگاه شارژ نیز به‌تنهایی راه‌گشا نیست؛ تأمین برق ایستگاه‌ها و حتی تأمین ایمنی آنها نیز باید موردتوجه قرار بگیرد.
قوانین که هنوز روشن نیستند
باید اعتراف کرد که هنوز مجادله سازمان محیط زیست، سازمان ملی استاندارد و پلیس راهور از یک‌سو و خودروسازان از سوی دیگر، حول محور استاندارد و ایمنی خودرو به پایان نرسیده است. درحالی‌که سال‌ها است قوانین روشنی برای شماره‌گذاری و تولید مدل‌های بنزینی وجود دارد. پیش‌بینی چندان سختی نیست اگر بگوییم هنوز سازوکار روشنی برای ورود، تولید، فروش و خدمات پس‌ازفروش خودروهای برقی مصوب نشده است. اگرچه همه‌ساله وزارت صنعت دستورالعمل‌هایی را در همین رابطه منتشر می‌کند، ولی ناگفته پیدا است که در عمل شاهد تغییری نیستیم.
به نظر نمی‌رسد سناریویی برای واردات خودروهای برقی روی میز باشد. از سوی دیگر، تجربه‌های گذشته نیز نشان می‌دهد که خودروهای برقی تولید داخل نیز چنگی به دل نمی‌زنند و بیش از آنکه باعث تحریک مشتری به خرید شوند، بیشتر موجب دل‌زدگی آنها میشود.
افق خودروهای برقی در ایران
تلاش‌های اخیر ایرانخودرو و سایپا را نمی‌توان و نباید نادیده گرفت. از سوی دیگر، خبر خوب این‌جا است که سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی برای ورود به بحث ایجاد ایستگاه‌های شارژ و انتقال فناوری ساخت، ابراز آمادگی کرده‌اند. این‌ها همه سیگنال‌های مثبت مربوط به حرکت روی ریل خودروهای برقی هستند؛ ولی نکته طلایی این‌جا است که قطار خودروهای برقی در دنیا، با سرعتی بسیار بیشتر از داخل کشور در حال حرکت است.
بیشتر بخوانید
- عمر باتری خودرو برقی چقدر است؟ راه‌های افزایش طول عمر آن چیست؟
- بحران خودروهای فرسوده و آلودگی هوا در فصول سرد سال
- پیش‌شرط‌های آزادسازی قیمت خودرو چیست؟َ
- مراحل و شرایط اسقاط خودروهای فرسوده چیست؟
- برنامه شورای رقابت برای کنترل قیمت خودرو چیست؟
- ریشه‌های انحصار در بازار خودرو
