سرانجام پس از انتقادات فراوان، آیین‌نامه تعیین سن فرسودگی خودروها به‌روزرسانی شد. اکنون سازمان محیط‌زیست با آمار جدیدی که از سوی وزارت بهداشت منتشر شده، بانی این تحول انقلابی شده است.
این در حالی است که به گفته فرمانده انتظامی پایتخت، تردد خودروها با اجرای محدودیت‌های جدید کرونایی در روز ۵۰ درصد و در شب ۷۰ درصد کاهش یافته است؛ اما هوای تهران، بیش از 10 روز است که در شرایط خطرناک آلودگی به سر می‌برد. مانند همیشه، متهم ردیف اول خودروهای فرسوده و از رده‌خارج هستند.
اوایل مهرماه سال 83 بود که مجلس اولین آیین‌نامه تعیین سن فرسودگی خودروها را تصویب کرد. بر این اساس، سن فرسودگی موتورسیکلت 10 سال، خودروهای سواری و پلاک شخصی تا چهارسیلندر و به‌صورت تک‌دیفرانسیل 30 سال، بیش از چهارسیلندر یا دودیفرانسیل 25 سال، سایر پلاک‌ها 15 سال، انواع وانت 20 سال، اتوبوس شهری و انواع مینی‌بوس 20 سال، اتوبوس بین‌شهری 20 سال و سقف سن اعلام فرسودگی کامیون و تریلی 25 سال اعلام شد.
این طرح از همان ابتدا با حواشی بسیاری همراه بود. به گفته کارشناسان محیط‌زیست، سقف اعلام‌شده از سوی مجلس تغییری در بهبود هوای کلان‌شهرها ایجاد نخواهد کرد. این پیش‌بینی خیلی زود درست از آب درآمد. به‌طوری‌که طی اجرای 16 ساله این طرح، تهران و سایر شهرهای بزرگ همواره با مشکل مزمن آلودگی هوا به‌ویژه در ایام سرد سال روبه‌رو بوده‌اند.
سرانجام مجلس با تصویب قانون هوای پاک در مردادماه سال 96، تلاش کرد پاسخی به مطالبات عمومی جامعه داده باشد. این مصوبه 34 ماده‌ای تنها منحصر به ایجاد محدودیت برای خودروها نبود. بااین‌حال، از همان زمان بود که اخذ معاینه فنی برای تمامی وسایل نقلیه اجباری شد. این اقدام توانست در مدت‌زمان کوتاهی مؤثر واقع شود؛ به‌طوری‌که بسیاری از خودروها با اینکه به سن قانونی فرسودگی نرسیده بودند، ولی به دلیل عدم توانایی در اخذ معاینه فنی، فرسوده تشخیص داده شدند؛ اما بزرگ‌ترین چالش قانون هوای پاک، اعلام سن فرسودگی خودروها بود؛ چراکه در یکی از مفاد این مصوبه، توپ تعیین سن به زمین وزارت صنعت و سازمان محیط‌زیست انداخته شده بود.
ماده 8، ماده پرحاشیه
بر اساس این ماده، تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی مالک وسایل نقلیه موتوری اعم از سبک، نیمه‌سنگین، سنگین و موتورسیکلت مکلف شده‌اند وسایل نقلیه خود را پس از رسیدن به سن فرسودگی از رده خارج کنند. تعیین سن فرسودگی و بیمه انواع وسایل نقلیه موتوری، موضوع این ماده براساس آیین‌نامه‌ای است که حداکثر ظرف مدت سه ماه پس از ابلاغ این قانون به پیشنهاد مشترک سازمان و وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان ملی استاندارد ایران و بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران باید به تصویب هیئت‌وزیران می‌رسید؛ اما این سه ماه هرگز فرانرسید!
دست‌آخر، اواسط مردادماه سال جاری (1399) دیوان عدالت اداری بر اساس استعلام از شورای نگهبان، رأی به ابطال این ماده داد. در رأی نهایی دیوان آمده بود که تصویب‌نامه هیئت‌وزیران بدون درنظرگرفتن مسائل فنی در خصوص آلایندگی خودروها، صرفاً بر اساس عمر خودرو، مقرر کرده است که از تردد کلیه خودروهای شخصی با عمر بیش از ۲۰ سال توسط پلیس جلوگیری شود. تصویب‌نامه مذکور، اساساً به موضوع معاینه فنی توجه نکرده است؛حال آن که مکانیزم معاینه فنی در کشور ما وجود دارد و چه‌بسا خودروهای تولید داخل که کیفیت ساخت پایین‌تری دارند، با وجود سن کمتر از ۲۰ سال در آزمون معاینه فنی قبول نمی‌شوند؛ زیرا آلاینده هستند.
ابطال این طرح، سروصدای بسیاری ایجاد کرده بود. چراکه آغاز دادرسی آن با شکایت فردی بوده است که یک خودروی تویوتا لندکروز ۲۰ ساله داشت و بر اساس قانون، می‌بایست اسقاط شود؛ اما با شکایت به دیوان عدالت اداری، توانست آیین‌نامه ماده ۸ قانون هوای پاک را ابطال کند. آن‌چه دیوان عدالت اداری و شورای نگهبان به آن استناد کرده‌اند، حقوق عامه است. به‌عبارت‌دیگر، نمی‌توان حق مالکیت را از دیگران سلب کرد. از سوی دیگر، آلودگی هوا توسط یک خودروی 20 ساله نیز حقوق عامه بوده است. پس چه باید کرد؟
آیین‌نامه جدید از راه رسید
وزارت بهداشت می‌گوید: با بررسی وضعیت اقتصادی ناشی از آلودگی هوا در 10 استان موردبررسی، مشخص شد که آلودگی هوا حدود 19 هزار میلیارد تومان بار مالی روی دوش دولت می‌گذارد. اگرچه در این میان پای مراکز صنعتی نیز به میان آمده بود، ولی نکته مهم، حضور پررنگ خودروها بوده است. ارائه جزئیات آماری وزارت بهداشت به سازمان محیط‌زیست، بعد از تمام فراز و نشیب‌های گفته‌شده، این سازمان را مجاب به تنظیم آیین‌نامه جدید کرد. آیین‌نامه‌ای که حالا دیگر معیار فرسودگی در آن، سن نیست؛ بلکه گواهی معاینه فنی است.
بااین‌حال، در آیین‌نامه جدید، افزایش سن خودروها نیز فراموش نشده است. به‌طوری‌که پس از رسیدن انواع وسایل نقلیه به عمر مرز فرسودگی، تعداد دفعات معاینه فنی سالیانه خودرو و حق بیمه ثالث مربوطه (با توجه به افزایش ریسک بروز حادثه) افزایش می‌یابد.
گفتنی است آیین‌نامه فوق، اکنون در فاز پیشنهادی قرار دارد و انتظار می‌رود پس از طی‌کردن مسیر اداری و تصویب‌شدن در هیئت‌دولت، به مرحله ابلاغ برسد. درصورتی‌که آیین‌نامه جدید اجرایی شود، می‌توان به‌صراحت گفت که سازوکار مشخص و قانون‌مداری برای کیفیت آلایندگی خودروها حاکم خواهد شد.
بیشتر بخوانید
- پیش‌شرط‌های آزادسازی قیمت خودرو چیست؟َ
- مراحل و شرایط اسقاط خودروهای فرسوده چیست؟
- برنامه شورای رقابت برای کنترل قیمت خودرو چیست؟
- پیش‌بینی قیمت خودرو تا پایان سال 99
- آیا روند تولید خودرو تا پایان سال به نفع خریدار است؟
- ناگفته‌های قرعه‌کشی خودرو
