چیزی بیش از یک خودروی توانمند! حالا دیگر یک فرهنگ به حساب می‌آید؛ یک هنر؛ تفسیر واقعی جسارت؛ جرات دل به کوه و کمر زدن به‌لطف خودرویی که البته شبیه هیچ‌یک از خودروهای دیگر نیست؛ خودروهایی که اگر تلاش کنند، دیوار راست را هم بالا می‌روند! داریم درباره خودروی آفرودی صحبت می‌کنیم؛ خودروهای آفرود برخلاف بقیه، در مسیرهای صاف چنگی به دل نمی‌زنند؛ اما وقتی پای مسیرهای ناهموار وسط کشیده میشود، حرفهای بسیاری برای گفتن دارند!
کلمه Off-Road در لغت، به معنی خارج‌جاده‌ای است. درواقع، آفرود اشاره به مفهوم توانایی خروج از جاده‌های متعارف دارد. هنر آن‌ها، همین نامتعارف‌بودن است. اهالی آفرود برای خودشان قوانین سخت‌گیرانه‌ای دارند. قاعدتاً هر شاسی‌بلندی، آفرودر نیست و الزاماً هر خودرویی نیز که بتواند از روی چاله‌ها عبور کند، خودروی آفرودی به حساب نمی‌آید. در یک تعریف عمومی، خودروی آفرودی و درکل، پروسه آفرودکردن، مجموعه‌ای است از توانایی‌های فنی در کنار دانش و قابلیت‌های حرفهای یک راننده. برخلاف تصور، خودروهای آفرود واقعی، شکل و قیافه خاصی ندارند؛ گالن بنزین، وینچ، بیل و پوشش استتاری که این روزها بسیاری روی شاسی‌بلندهای خود قرار می‌دهند، برای اغلب این خودروهای عظیم‌الجثه بیشتر جنبه نمایشی دارند. پس اجازه بدهید همه‌چیز را از ابتدا بررسی کنیم.
آفرود چیست؟
باید اعتراف کرد که هنوز هم نمی‌توان تعریف دقیقی از مفهوم آفرود ارائه کرد. این پدیده در شرایط مختلف و حسب هر جغرافیا، تعریفی ویژه به خود می‌گیرد. گاه آفرود در یک مسابقه معنا میشود و گاه در یک گردش جنگلی. گاهی در شن و ماسه، گاهی هم در گل‌ولای. حضور در مسیرهای برفی و سنگلاخی هم نوعی آفرود محسوب میشود. صخره‌نوردی و کوه‌نوردی هم بخشی از آفرود به حساب می‌آیند. حقیقت آن است که زیبایی و جذابی آفرود، به همین تنوع ساختار است. این هنر و دانش راننده است که مطابق با هر شرایطی، خودروی خود را تغییر دهد.
با این حال، آنچه آفرودرهای حرفهای به آن معتقدند، این است که این پدیده در کنار خودروهای خاصی که برای آن ساخته میشود، ابزاری برای نزدیکی به طبیعت و شناخت دنیای اطراف است. جای تأسف دارد که گاهی به بهانه آفرود، محیط‌های طبیعی دستخوش آسیب می‌شوند. ازبین‌رفتن اقلیم تاریخی و فرسایش جنگل‌ها، تنها بخشی از ماجرای آفرود غیرحرفه‌ای است.
آفرودسواری یا به قول اهالی این حوزه بیراهه‌نوردی، لذتی است که مشابه آن وجود ندارد؛ لذتی همراه با چاشنی هیجان و البته کمی هم ترس!
آنچه یک راننده آفرود باید بداند
چشم‌بسته دل‌به‌دریازدن، نه نشانه جرات است و نه نمادی از قدرت. رانندگان واقعی آفرود، افرادی تیزهوش و با اطلاعات عمومی بسیار بالا هستند. یک خودروی آفرود هرچقدر هم توانمند و کارآمد باشد باز هم بدون حضور یک راننده زبده، غیر از یک آهن‌پاره تنومند چیز دیگری نیست. حرفه‌ای‌ها می‌گویند قبل از حرکت و آفرود کردن باید به چند نکته در ظاهر ساده توجه کرد.
1.خودروی خود را بشناسید
این کمی پیش‌پاافتاده به نظر می‌آید؛ ولی تصور کنید شب‌هنگام و در دل کویری دورافتاده، یکی از قطعات اصلی خودرو دچار آسیب شد. این اتفاق می‌تواند در بهترین سناریو، فقط معطل‌شدن را به‌همراه داشته باشد؛ ولی موارد متعددی از مرگ‌ومیر ناشی از نقص فنی هنگام آفرود نیز گزارش شده است. برای راننده آفرود، این یک الزام حیاتی است که تسلطی کامل روی نحوه کار و تعمیر وسیله نقلیه خود داشته باشد.
2. قطعات یدکی را چک کنید
یکی از پراستفاده‌ترین لوازم در یک خودروی آفرود، لاستیک است. اولین نقص فنی که می‌تواند یک ماشین آفرود را زمین‌گیر کند، پنچری است. سوراخ‌شدن لاستیک‌ها در یک پروسه بیراهه‌نوردی سنگین، اجتناب‌ناپذیر است. بنابراین، ابتدا نسبت به سلامت تایرهای خود اطمینان کامل حاصل کنید و مهم‌تر از آن، ازسالم‌بودن لاستیک زاپاس خودروی آفرودی نیز مطمئن شوید. این فقط یکی از آیتم‌های چک‌لیست قطعات یدکی خودروی آفرود بود. لامپ، روغن، طناب، سیم بکسل، تسمه و حتی بنزین اضافی را نیز باید به‌همراه داشته باشید.
3. نسبت به ابعاد و اوزان حساس باشید
در یک اتوبان چهاربانده، فرقی نمی‌کند که شما پشت هاچ‌بک کوچکی نشسته باشید یا پشت یک شاسی‌بلند فول‌سایز. زیرا فضای کافی برای مانور را دارید؛ اما وقتی قرار باشد در یک جنگل با انبوهی از درختان و موانع طبیعی حرکت کنید، حتی یک سانتی‌متر نیز می‌تواند تأثیرگذار باشد. یادتان باشد که یکی از جذابیت‌های آفرود، مسیر غیرقابل‌پیش‌بینی آن است. به‌وفور پیش آمده است که یک راننده آفرود، به دلیل محاسبه غلط، باید مسیری طولانی را بازگردد. در این میان، وزن خودروی آفرودی نیز باید مهم باشد. ورود به یک مسیر باتلاقی و عبور از میان رودخانه بدون احتساب وزن خودرو، عواقب خوشایندی به‌همراه ندارد.
4. از زوایای آفرودی مطلع شوید
رانندگان حرفهای خودروهای آفرود فقط به ارتقای فنی خودروی خود فکر نمی‌کنند. همان‌طور که گفته شد، مسیرهای آفرود هرگز قابل‌اطمینان نیستند. اگر حتی خودرویی با ارتفاع بلند و لاستیک‌های پهن در گودالی نه‌چندان بزرگ گرفتار شد، ایراد کجاست؟ درواقع، این همان بحث مهم سه زاویه آفرودی است. زاویه اول، Approach Angle یا زاویه نزدیک‌شدن و به‌اصطلاح آفرودرها، زاویه حمله است. این زاویه، بین خط افقی زیر لاستیک و لبه پایینی سپر قرار دارد. زاویه حمله، رابطه مستقیمی با کیفیت ورود به شیب، سربالایی یا یک دست‌انداز بزرگ مانند تخته‌سنگ دارد. زاویه دیگر، Departure Angle یا زاویه انحراف یا به قول حرفه‌ای‌ها، زاویه فرار است. می‌توان پیش‌بینی کرد که مفهوم این زاویه چیست. وقتی قرار باشد از یک مسیر صاف ناگهان وارد یک مسیر شیب‌دار شوید، فاصله سپر تا سطح زمین با این زاویه اندازه‌گیری میشود. در آخر، به زاویه Break-Over Angles یا زاویه شکست می‌رسیم. محاسبه زاویه فوق، به این صورت است که مرکز ثقل خودرو را یک نقطه در نظر می‌گیریم و از سطح زیرین لاستیک‌های عقب و جلو، دو خط به سمت آن نقطه می‌کشیم. فاصله بین این دو خط که عموماً یک زاویه باز است، زاویه شکست نامیده میشود. در نظر داشته باشید هرچه این زاویه کوچک‌تر باشد، ارتفاع خودرو از سطح زمین بیشتر است. درواقع، این سه زاویه معیارهایی برای جلوگیری از برخورد سینی و سپرها به زمین هستند.
5. ایمنی را رعایت کنید
بدترین اتفاق در یک سفر آفرودی پرماجرا، حادثه و آسیب است که می‌تواند در یک لحظه همه‌چیز را به کام شما تلخ کند. بنابراین، لجوج نباشید و حتماً جعبه کمک‌های اولیه را همراه داشته باشید. مانند مدیران تیم فرمول یک، قبل از روز حرکت، وضعیت آب و هوایی را چک کنید. تجربه نشان داده است که اغلب مشکلات، زمانی پیش می‌آیند که راننده ماشین آفرود تک‌وتنها به بیراهه می‌زند. پس دست‌کم یک همسفر دیگر داشته باشید یا حداقل به‌صورت گروهی حرکت کنید. قبل از حرکت، آدرس دقیق مسیر پیمایشی خود را به چند نفر اطلاع دهید تا در صورت بروز هر حادثه‌ای، نیروهای امداد بتوانند شما را پیدا کنند. از وسایل ارتباطی مانند قطب‌نما، موبایل، جی‌پی‌اس و باتری اضافه نیز غافل نشوید.
آب و غذای اضافی از یک سو و البسه و پوشش گرمایی از سوی دیگر را نیز به این لیست اضافه کنید. بهتر است کپسول اطفای حریق نیز درون خودروی آفرودی موجود باشد.
اصول اولیه رانندگی آفرود در شرایط بحرانی
همان‌طور که نمی‌توان مهارت رانندگی را به‌صورت نوشتار برای تازه‌کاران توضیح داد، آفرودسواری نیز بدون تجربه میدانی، عملی نیست. با این حال، نیاز است تا از اصول و هشدارهای اولیه آگاه باشید:
1. توجه به حق تقدم
در پیمایش‌های آفرودی، اغلب به دلیل کوچک‌بودن مسیر، درصورتی‌که دو خودرو از روبه‌رو به هم برسند، چالشی بزرگ پیش می‌آید. قوانین حرفهای می‌گوید که حق تقدم در آفرود، با خودرویی است که مسیر سربالایی را می‌پیماید؛ چراکه حرکت در سربالایی، همواره سخت‌تر و درگیرانه‌تر است.
2. مراقب رد‌پاها باشید
حرکت ممتد از یک مسیر با وجود خودروهای سنگین و البته بارش، می‌تواند یک گودال بزرگ را ایجاد کند. از ورود به آن خودداری کنید تا هم خود را با چالش مواجه نکرده باشید و هم این‌که گودال بزرگ‌تر نشود.
3. گیرافتادن در شیب‌ها
مسیر سربالایی و سرپایینی، اجباری طبیعی در آفرودسواری است. اگر به هر دلیل خودروی شما در این مسیر گیر افتاد، خونسرد باشید و این دستورالعمل را رعایت کنید: با کلاچ زیاد بازی نکنید و بگذارید درگیرشدن گیربکس، حالت طبیعی خود را طی کند؛ به جای آن، سعی کنید به کمک ترمز، خودروی آفرو را کنترل کنید. اگر همه‌چیز بحرانی است، خودرو را خاموش کنید تا شفت‌ها از حرکت بایستند. تکنیک گازدادن و رهاکردن ترمزدستی در این مواقع، بسیار کارساز است. هرگز خودرو را در دنده‌عقب نگذارید؛ چراکه در اولین لحظه رهاشدن ترمز، نیروی پیشرانه به سمت عقب انتقال داده میشود.
4. گیرافتادن روی صخره‌ها، سنگ‌ها و چوب‌ها
اگر به زوایای سه‌گانه آفرود توجه نداشته باشید، این احتمال وجود دارد که مرکز ثقل خودروی آفرودی شما دقیقا روی یک برجستگی طبیعی مانند چوب و سنگ قرار بگیرد. در این حالت، چرخ‌ها با زمین درگیر نخواهند شد یا کمترین میزان درگیری را خواهند داشت. قاعدتاً در این شرایط، باید دست به یک حرکت تهاجمی بزنید؛ بنابراین، بررسی کنید کدام حرکت می‌تواند کمترین آسیب را به خودروهای آفرود وارد کند. گاهی اوقات با سنگ و چوب اضافی، می‌توان از این چالش عبور کرد. گاهی هم جک و وینچ به داد شما می‌رسد. راهکار دیگر، این است که کمی باد لاستیک‌ها را کم کنید. البته مهم است که بعد از عبور از این مرحله، باد لاستیک‌ها به حالت اول برگردند.
مرام‌نامه آفرودرها
قوانین نانوشته‌ای میان رانندگان واقعی آفرود وجود دارد که پایبندی به آن‌ها، نشانه شخصیت حرفهای آن‌ها است:
1. به طبیعت احترام بگذارید
تردیدی نیست که آفرود در مسیرهای مصنوعی، هرگز قابل‌مقایسه با یک مسیر طبیعی نیست؛ اما تعدد حرکت در همین مسیرهای طبیعی، باعث ازبین‌رفتن اقلیم آن سرزمین میشود. سعی کنید از مسیری که پیش‌تر توسط خودرو یا خودروهای دیگر پیموده شده است، حرکت کنید. حضور در مسیر جدید، باعث فرسایش خاک و زمین میشود.
2. نظافت را رعایت کنید
این شاید محترمانه‌ترین رفتار اهالی آفرود با طبیعت باشد. یک کمپ چندروزه، قاعدتاً با پکیجی از زباله‌ها همراه است. به نظر می‌رسد نیازی نیست توضیح بیشتری درباره آلودگی محیط‌زیست ناشی از پسماندها و زباله‌ها بدهیم!
3. مسیر را به حالت اول بازگردانید
گاهی اوقات، نیاز است برای عبور از یک منطقه، از سنگ و چوب اضافی زیر چرخ‌ها استفاده کرد. بعد از عبور، این سنگ‌ها و چوب‌ها را سر جای خود بگذارید تا در مسیر سایر خودروهای آفرود نباشند.
4. کاری به حیوانات و گیاهان وحشی نداشته باشید
لذت دیدن یک قوچ وحشی یا یک گیاه کم‌یاب در یکی از بکرترین مناطق کشور، تجربه‌ای تکرارنشدنی است. متأسفانه گاهی پیش می‌آید که افراد برای یادگاری، اقدام به کندن گیاهان می‌کنند. سعی کنید نظام طبیعت را به هم نریزید.
چگونه خودروی آفرودی بسازیم؟
حال که اصول و مبانی اولیه آفرود را مرور کردیم، به بخش ساخت یک خودروی آفرود می‌رسیم. یادتان باشد که یک خودروی آفرود واقعی، حقیقتاً گران است. برای شروع و آموزش‌های اولیه، می‌توانید با تغییراتی ساده روی لاستیک‌ها آغاز کنید. در این رابطه، مشاوره حرفه‌ای‌ها کمک خوبی به شما می‌کند. قاعدتاً یک خودروی آفرود باید یک شاسی‌بلند دو محور باشد. همان‌طور که بارها توضیح دادیم، نوع پیمایش شما ارتباط عمیقی با نوع تجهیزات و تنظیمات خودروی شما دارد.
حتی معروف‌ترین شاسی‌بلندهای بازار مانند نیسان پاترول و تویوتا لندکروز نیز نیاز به تغییرات و به‌روزرسانی‌هایی دارند. در ادامه، با لیستی از مهم‌ترین لوازم و تجهیزات آفرود آشنا می‌شوید که برخی از آن‌ها، الزاماً به خودرو ارتباطی ندارند و در زمره ملزومات کمکی مهم به حساب می‌آیند:
ارتقای فنی خودرو
گام اول در ساخت و تجهیز یک خودروی آفرودی بهینه‌سازی مکانیزم فنی آن است. برخلاف تصور، هر خودرویی که سیستم تعلیق بلند و لاستیک قطور داشته باشد، نمی‌تواند یک خودروی آفرودی به حساب بیاید. پروسه بهینه‌سازی یک خودروی، آفرود شامل موارد زیر میشود:
-
سیستم برق
ازآن‌جایی‌که در خودروهای آفرود انبوهی از تجهیزات اضافی مانند وینچ و پروژکتورها قرار دارد، تقویت سیستم برق خودرو چیزی بیش از یک الزام است. آفرودرها اغلب تحت‌فشار هستند و به همین دلیل، بازبینی سیم‌کشی‌ها را باید جدی گرفت. تغییر آمپراژ باتری، یکی از راه‌های به‌روزرسانی سیستم برق است.
-
سیستم تعلیق
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های خودروهای آفرود توانایی حرکتی آن‌ها در مسیر ناهموار است. بازیگر اصلی این میدان، فنربندی و به عبارتی، همان سیستم تعلیق است. توجه داشته باشید که افزایش ارتفاع خودرو، تضمینی برای تبدیل‌کردن یک شاسی‌بلند به یک ماشین آفرود نیست. نصب فنر لول، شمش فنر و کمک‌فنرهای بادی یا روغنی، نیازمند دانش فنی و توانایی زیرساختی خودروی شما است.
-
سیستم تنفس
کافی است بدون رعایت اصول مربوط به سیستم تنفس خودرو وارد رودخانه یا گودال عمیق آب شوید تا کل موتور خودرو از کار بیفتد. تغییر مکانیزم تنفس خودروی آفرودی از طریق اسنورکل یا همان لوله‌هایی که از محفظه موتور به ستون اول چسبیده‌اند، باعث میشود غوطه‌ورشدن درون آب ساده‌تر باشد. از سوی دیگر، بهبود عملکرد اگزوزها می‌تواند تنفس پیشرانه را نیز تغییر دهد.
-
تقویت شاسی
آفرودرها همواره در حال حرکت بالا و پایین و پیچشی هستند. درصورتی‌که شاسی خودروی آفرودی آمادگی لازم برای تحمل این فشار را نداشته باشد، باید منتظر حوادث بدی بود. تقویت شاسی می‌تواند با ایجاد نقاط جوش بیشتر، تقویت ستون‌ها، تقویت زیربندی و البته ارتقای اتصالات اتاق انجام شود.
-
رول‌بار
یکی از قوانین ایمنی خودروهای آفرود، رول‌کشی‌کردن کابین توسط میله‌های فلزی است. این کار باعث میشود درصورت واژگونی خودرو، راننده و سرنشین از آسیب احتمالی در امان باشند.
-
لاستیک
پیش‌تر اشاره کوتاهی به اهمیت لاستیک در ماشین آفرود کردیم. انتخاب یک لاستیک مناسب، بی‌اندازه در کیفیت بیراهه‌نوردی مؤثر است. آج لاستیک را باید برحسب نوع مسیر انتخاب کرد. طبیعتاً مسیرهایی با گل‌ولای، لاستیک‌های متفاوتی نسبت به مسیرهای شن‌وماسه‌ای می‌طلبند.
-
سینی زیر
محافظت از تجهیزات زیربندی خودرو به‌خصوص در مواقعی که ماشین آفرود قرار است از روی موانع سخت مانند سنگ و صخره عبور کند، از راهکارهای طلایی برای خودروهای آفرود است. صفحه فلزی زیر خودرو، باعث میشود حتی در صورت برخورد با یک جسم سخت، سیستم انتقال قدرت از آسیب در امان بماند.
-
سپر
در بخش زوایای آفرودی، اشاره کردیم که همه تلاش‌ها برای این است که در شیب‌زنی، سپر جلو و عقب به زمین گیر نکند. تغییر شکل سپرها به نمونه‌های مخصوص آفرود که کمی کوتاه‌تر از نمونه‌های استاندارد هستند، می‌تواند پروسه ورود و خروج به شیب را به‌راحتی ممکن کند.
-
گلگیر
حرکت در مسیرهای باریک، در پیمایش‌های جنگلی یا هنگام صخره‌نوردی، باعث برخورد کناره‌های ماشین آفرود با موانع جانبی میشود. نصب فلاپ دور گلگير (بچه گلگیر) می‌تواند بدنه اصلی خودرو را از این صدمات حفظ کند.
تجهیزات خودروی آفرودی
بعد از ارتقای فنی خودرو، نوبت به نصب تجهیزات و ملزوماتی می‌رسد که یک ماشین آفرود را حرفه‌ای‌تر می‌کند.
1. وینچ
وینچ درحقیقت، همان قرقره‌ای است که اغلب جلوی خودروهای آفرود نصب میشود تا در صورت لزوم، بتواند خودروی گیرافتاده یا حتی خودروهای دیگر را هم بکشد. وینچ‌ها در انواع دستی، برقی و کلاچ‌دار در بازار موجود هستند.
2. نردبان
خودروهای شاسی‌بلند، فی‌نفسه ارتفاع بلندتری نسبت به سایر خودروها دارند. درصورتی‌که سیستم تعلیق مخصوص نیز زیر این خودروها نصب شود، دسترسی به سقف برای گذاشتن و برداشتن لوازم تقریباً غیرممکن میشود. نردبان آفرودی، می‌تواند راهکاری ساده برای این مشکل باشد.
3. باربند
در پیمایش‌های طولانی آفرود، اغلب نیاز به حمل وسایل بیشتری است. درصورتی‌که این وسایل در قسمت عقب قرار بگیرند، شاید باعث برهم‌خوردن توزیع وزن خودرو شوند؛ اما قراردادن وسایل روی سقف، می‌تواند راه‌حل معقولی باشد. در صورت استفاده از باربندهای متعارف، تکان‌های شدید می‌تواند به سقف خودرو آسیب برساند. از باربندهای آفرودی مخصوص این کار استفاده کنید.
4. وافل بُرد یا سند لدر
یکی از قطعات جالب و کاربردی خودروهای آفرود، Waffle Borad یا Sand Ladder است. قطعه‌ای ساده و درعین‌حال، بسیار مهم که می‌تواند در مواقعی که چرخ خودرو دچار بکسووات شده است، با قراردادن آن در زیر چرخ به‌راحتی از مهلکه فرار کرد.
5. گارد
برخورد از جلو با موانع پیش‌بینی‌نشده، می‌تواند منجر به آسیب به رادیاتور و حتی بلوک موتور شود. گارد آفرود علی‌رغم وزن پایینی که دارد، از این اتفاق جلوگیری می‌کند.
بیشتر بخوانید
سلام
همراه مکانیک عزیز اطلاعات راجع به آفرود بسیار مفید بود
عالی
بسیار عالی واموزنده