چندی پیش با آغاز روند نزولی نرخ ارز، قیمت خودرو در بازار نیز دستخوش یک ریزش قابل‌توجه شد. همان ایام، این سؤال نیز مطرح شد که اساساً رابطه قیمت دلار و خودرو به‌چه‌صورت است؟ به‌عبارت‌دیگر، چرا کاهش نرخ دلار منجر به ریزش قیمت خودرو میشود و برعکس، چرا زمانی که دلار گران میشود، خبر گرانی خودرو و افزایش قیمت خودرو به‌گوش می‌رسد.
در شیوه قیمت‌گذاری بر اساس مدل Cost-Plus، (قیمت‌گذاری به‌همراه هزینه‌گذاری) قیمت یک کالا تابعی از هزینه‌های مستقیم، غیرمستقیم و البته هزینه‌های ثابت به‌اضافه سود است. به تعبیری ساده‌تر، در این روش، قیمت نهایی محصول با جمع هزینه‌هایی مانند نرخ مواد اولیه، دستمزد تولید، اجاره، مالیات و درنهایت، لحاظ‌کردن حاشیه سود روی آن محصول تعیین میشود.
خودروسازان داخلی نیز اغلب از این روش برای قیمت‌گذاری محصولات خود بهره می‌برند؛ یعنی با محاسبه هزینه تمام‌شده خرید یا تأمین قطعات یا مواد اولیه و اضافه‌کردن سایر هزینه‌ها، قیمت مصرف‌کننده را تعیین می‌کنند؛ اما در این میان، سرفصل هزینه‌های مربوط به قطعات و مواد اولیه را باید به‌صورت شناور محاسبه کرد؛ چراکه جریان زنده خط تولید، رابطه مستقیمی با روند زنجیره تأمین آن دارد.
رابطه قیمت دلار و خودرو ؛ زنجیره‌ای متکی بر دلار
همه‌چیز از کارخانه‌های قطعه‌سازی آغاز میشود؛ جایی که با استفاده از مواد اولیه‌ای مانند آهن، فولاد، آلومینیوم، مس، فرآورده‌های پتروشیمی، محصولات پلیمری، پلاستیک، چدن و غیره، قطعات اصلی و فرعی خودروها تولید میشود. طبیعی است که بسیاری از این مواد، در داخل کشور موجود نیستند یا تهیه آن‌ها به لحاظ کیفی و قیمتی، مقرون‌به‌صرفه نیست؛ بنابراین، قطعه‌سازان مجبور به واردکردن این مواد هستند.
نرخ ارز به‌عنوان یکی از ارکان اصلی فرمول قیمت‌گذاری کاست-پلاس محسوب میشود و رابطه قیمت دلار و خودرو را جدی می‌کند؛ ولی قطعه‌ساز برای هزاران قطعه‌ای که به خودروساز تحویل می‌دهد، نمی‌تواند قیمتی شناور در نظر بگیرد. بر همین اساس، بازه‌ای از ضرر و زیان را برای نوسان نرخ ارز ترسیم می‌کنند و درنهایت، قطعه مربوطه به خط تولید می‌رسد؛ اما درصورتی‌که میدان نوسان دلار بیش از حد اعلامی باشد، قطعه‌ساز مجبور است قیمت تمام‌شده خود را نیز افزایش دهد.
از سوی دیگر، خودروسازان داخلی برای تولید یک خودرو، با صدها قطعه‌ساز در ارتباط هستند. یک نوسان ساده، می‌تواند موجی از افزایش قیمت تمام‌شده و در نهایت گرانی خودرو را به‌همراه داشته باشد؛ اما نکته این‌جا است که سیاست قیمت‌گذاری در صنعت خودروی کشور، ثابت و تاحدودی دستوری است. ساده‌تر بگوییم که اگر قیمت دلار طی یک هفته روندی افزایشی داشته باشد، خودروساز مجاز به گرانی خودرو در همین بازه زمانی نیست؟ پس چرا رشد روزانه قیمت دلار، سریعاً در بازار خودرو منتج به افزایش قیمت‌ها میشود؟
وقتی قیمت‌ها چسبندگی پیدا می‌کنند
در اقتصاد مفهومی وجود دارد با عنوان «چسبندگی قیمت‌ها» که اشاره به تمایل شدید نرخ به افزایش و عدم تمایل آن برای ریزش با سرعتی مشابه دارد. درواقع، بازار به گونه‌ای پیش می‌رود که قیمت خودرو بیشتر از حد انتظار در سقف خود باقی می‌ماند؛ ولی در کمترین زمان ممکن، دوباره افزایشی میشود. با درنظرگرفتن چسبندگی قیمت‌ها و نوسان نرخ ارز، می‌توان به فرمول ساده‌ای رسید.
تصور کنید جریان افزایش قیمت دلار، از امروز به مدت یک هفته آغاز میشود. این میزان افزایش تا خرید جدید قطعه‌سازان، تولید قطعه جدید، رساندن آن به دست خودروساز، تولید خودرو و تحویل آن به مشتری شاید به بیش از یک ماه زمان نیاز داشته باشد. جو روانی بازار، این پدیده را به‌خوبی درک می‌کند و به همین خاطر، برای استفاده حداکثری از چسبندگی قیمت‌ها، نرخ خودرو تا پیش از افزایش قیمت خودرو به‌صورت رسمی، به‌صورت ناگهانی رشد می‌کند.
اثرات جانبی تأثیر نرخ ارز بر افزایش قیمت خودرو و گرانی خودرو
الزاماً تنها گران‌شدن تأمین مواد اولیه یا قطعات خام از خارج نیست که منجر به افزایش قیمت تمام‌شده و گرانی خودرو میشود. گمرک هم‌زمان با افزایش نرخ ارز، شیوه ارزش‌گذاری خود را نیز تغییر می‌دهد. تأخیر در ترخیص خودرو، منجر به رسوب ارزش پول میشود. هم‌چنین عدم همکاری بانک مرکزی با قطعه‌سازان و خودروسازان نیز، خود فاکتور موثری برای تأثیر بیشتر نرخ ارز بر قیمت تمام‌شده است.
با این حال، کارشناسان بر این باور هستند که یکی از بزرگ‌ترین معضلاتی که رابطه بین قیمت ارز و قیمت خودرو را متلاطم می‌کند، قوانین داخلی است. اطلاعاتی در دست است که نشان می‌دهد قیمت برخی از مواد اولیه، طی 6 ماه تا 200 درصد نیز افزایش پیدا می‌کند، ولی طبق نظر وزارت صنعت و البته مخالفت مجلس، اجازه رشد به این میزان صادر نمی‌شود. این پدیده منجر به شکل‌گیری ضرر انباشته خودروسازان ناشی از عدم تسویه با قطعه‌سازان شده است.
جالب این‌جا است که وقتی نرخ دلار افزایش پیدا می‌کند، قیمت قطعات برای تعمیر خودروها نیز صعودی میشود. در این شرایط، انتظار می‌رود تقاضا کاهش پیدا کند؛ اما شاهد هستیم که طرح‌های پیش‌فروش خودروسازان به‌سرعت تکمیل ظرفیت می‌شوند و باز با گرانی خودرو روبه‌رو می‌شویم؛ زیرا بخش عمده‌ای از این متقاضیان، دلالان بازار خودرو هستند که جای خالی مشتریان واقعی را تکمیل می‌کنند.
دست‌آخر، با این پدیده روبه‌رو هستیم که فروشندگان به‌دلیل نگرانی از روند صعودی نرخ ارز و تأثیر آن بر قیمت خودرو در بازار حضور پیدا نمی‌کنند؛ ولی خریداران برخلاف فروشندگان، امیدوار هستند که روند صعودی نرخ ارز متوقف شود و قیمت‌ها در بازار به ثبات برسد.
بیشتر بخوانید
پیش بینی می گردد با چرخش جهت مولفه های بازارها، قیمت خودرو در تیر هزار و چهارصد حدود قیمت تیر نود و نه خواهد شد بطور مثال در بازار تیپ دو حدود صد و پنجاه ، تیپ پنج حدود صد و هشتاد و دویست و هفت اتوماتیک دویست و هشتاد و پارس ساده حدود صد و شصت خواهد شد.