تفاوت گیربکس اتوماتیک با دستی + مزایا و معایب هر کدام

لذت تعویض خودکار دنده‌ها بدون خسته شدن پا در ترافیک، از مهم‌ترین عواملی است که رانندگان را به سمت خرید ماشین مجهز به گیربکس اتوماتیک متمایل می‌کند. از طرف دیگر گیربکس دستی هزینه نگهداری پایین‌تر و خرابی کمتری نسبت به جعبه دنده اتوماتیک دارد و برای افراد با توان مالی پایین، گزینه بهتری به شمار می‌رود. در این مطلب به بررسی تفاوت گیربکس اتوماتیک با دستی می‌پردازیم و فرق بین این دو را به همراه مزایا و معایب هر یک توضیح می‌دهیم.

تفاوت گیربکس اتوماتیک با دستی 

پیش از آنکه فرق گیربکس اتومات با دستی را توضیح دهیم، باید ابتدا این دو نوع جعبه دنده را به طور مختصر معرفی کنیم تا بعد از آن بتوان در مورد تفاوت‌های آنها راحت‌تر صحبت کرد.

گیربکس دستی چیست؟

جعبه دنده‌های دستی در اصل گیربکس‌هایی با مکانیزم کلاچ‌گیری غیراتوماتیک هستند. باید بدانید جعبه دنده‌ها نمی‌توانند به طور مستقیم و بدون هیچ‌گونه واسطه‌ای به منبع تامین قدرت که در اینجا همان موتور است، متصل شوند؛ چراکه برای تعویض ضریب دنده نیاز است انتقال قدرت و گشتاور از سمت موتور به گیربکس برای مدتی قطع و سپس دوباره وصل شود. این کار توسط سامانه کلاچ انجام می‌گیرد.

در جعبه دنده‌های دستی یا غیراتومات، معمولا پدال کلاچ زیر پای چپ راننده تعبیه می‌شود تا با فشردن آن، صفحه کلاچ از موتور جدا شده و انتقال قدرت بین پیشرانه و جعبه دنده قطع شود. در این بین راننده می‌تواند به‌راحتی ضریب دنده مورد نظر خود را از طریق اهرم موجود در کابین انتخاب کرده و سپس با رها کردن پدال کلاچ، انتقال مجدد قدرت موتور به سوی گیربکس را موجب شود.

گیربکس اتوماتیک چیست؟

همان‌طور که اشاره کردیم، کلیه گیربکس‌ها برای انتقال قدرت موتور به سمت چرخ‌ها باید به یک نوع سامانه کلاچ مجهز باشند. گیربکس‌های اتوماتیک نیز از کلاچ‌های مختص به خود استفاده می‌کنند، با این تفاوت که در آنها دیگر نیازی به کلاچ‌گیری توسط راننده نیست و مجموعه جعبه دنده به صورت نسبتا هوشمند این وظیفه را انجام می‌دهد.

 همچنین ضریب دنده مورد نظر را نیز خود جعبه دنده برحسب شرایط انتخاب می‌کند و درنتیجه راننده دخالتی در کلاچ‌گیری و همچنین انتخاب ضریب دنده ندارد. البته بیشتر گیربکس‌های اتوماتیک جدید این قابلیت را دارند که راننده به صورت دستی ضریب دنده را انتخاب کند و به آن تیپ ترونیک گفته می‌شود؛ اما در هر حال کلاچ گیری تماما توسط سامانه هوشمند جعبه دنده اتومات انجام خواهد شد.

تفاوت گیربکس اتوماتیک با دستی چیست؟

بر اساس نکاتی که گفتیم، تفاوت گیربکس اتوماتیک با دستی به صورت کلی در خودکار بودن یا نبودن کلاچ‌گیری و همچنین انتخاب ضریب دنده خلاصه می‌شود.
 البته باید به این نکته اشاره کنیم که ساختار داخلی گیربکس‌های اتوماتیک به طور کلی با جعبه دنده‌های دستی تفاوت زیادی دارد و نوع کلاچ‌های آنها نیز معمولا متفاوت از سامانه کلاچ به کار رفته در گیربکس‌های دستی است.

انواع گیربکس اتوماتیک

برخلاف جعبه دنده‌های دستی که عمدتا دارای ساختار فنی تقریبا مشابه هستند، جعبه دنده‌های اتوماتیک انواع مختلفی دارند.

گیربکس اتومات AT

یکی از متداول‌ترین جعبه دنده‌های اتوماتیک که در بازار با کد AT شناخته می‌شوند، نوعی از جعبه دنده‌های اتومات هستند که سیستم کلاچ آنها از گونه مبدل گشتاور یا تورک کانورتر است. در این سیستم کلاچ‌گیری، گشتاور حاصل از موتور توسط یک مجموعه شامل توربین، پره‌ها، پمپ و…، از طریق جریان دورانی روغن به داخل گیربکس و از آنجا به سمت دیفرانسیل و چرخ‌ها منتقل می‌شود. این نوع جعبه دنده‌ها کارایی مناسبی دارند و از لحاظ استهلاک نسبت به دیگر گزینه‌ها دارای برتری هستند.

گیربکس اتوماتیک دوکلاچه DCT

جعبه دنده‌های دو کلاچه یا DCT از لحاظ ساختار داخلی شباهت بیشتری به جعبه دنده‌های دستی دارند اما سامانه کلاچ آنها کاملا متفاوت است. استهلاک این نوع گیربکس اتومات نسبت به نمونه‌های دیگر کمی بیشتر خواهد بود.

جعبه دنده‌های دو کلاچه بر اساس نوع سیستم کلاچ به دو گونه تر و خشک تقسیم‌بندی می‌شوند؛ در سیستم دو کلاچه خشک مجموعه پک کلاچ از طریق هوا خنک می‌شود اما در سیستم دو کلاچه روغنی، مجموعه کلاچ از طریق روغن خنک شده و درنتیجه استهلاک کمتری نسبت به مدل‌های دو کلاچه خشک نشان می‌دهد. هرچند که اتلاف نیرو در آنها کمی بیشتر از نمونه‌ خشک است. 

گیربکس CVT

گیربکسهای CVT یا ضریب متغیر پیوسته از مکانیزم تسمه و مخروط استفاده می‌کنند و درنتیجه ضرایب دنده آنها به صورت پیوسته است. در این نوع گیربکس تعویض دنده بسیار نرم انجام می‌شود اما کندی آن نسبت به دیگر نمونه‌ها کمی بیشتر است.

گیربکس AMT

جعبه دنده‌های نیمه‌خودکار یا AMT هم در اصل همان گیربکس‌های دستی هستند که سیستم کلاچ گیری و تعویض دنده در آنها به صورت اتوماتیک در آمده است؛ بنابراین دیگر راننده نیازی به کلاچ‌گیری و انتخاب دستی دنده‌ها نخواهد داشت.

مزایا و معایب گیربکس اتوماتیک و دستی

در ادامه به نقاط قوت و ضعف هریک از انواع جعبه دنده اشاره شده است.

مزایای گیربکس اتوماتیک

• سهولت در رانندگی
• عدم خسته شدن راننده در مسیرهای طولانی
• افزایش سرعت واکنش راننده در مواقع بحرانی و درنتیجه کاهش خطر تصادف
• تعویض دنده نرم و احساس آرامش بیشتر از نحوه عملکرد خودرو (در صورت سلامت کامل جعبه دنده اتومات)

معایب گیربکس اتوماتیک

• تسلط کمتر راننده بر سیستم انتقال قدرت خودرو خصوصا در مواقع ضروری مانند نیاز به سبقت‌گیری یا هنگام عبور از مسیرهای پرشیب یا پرپیچ‌وخم
• تعمیرات بسیار پرهزینه‌تر
• سرویس و نگهداری حساس‌تر
• قیمت بالاتر خودروهای مجهز به گیربکس اتومات
• شتاب کمتر
• مصرف سوخت بالاتر

مزایای گیربکس دستی

• تسلط بیشتر راننده بر نحوه عملکرد سامانه انتقال قدرت به‌ویژه در مواقعی نظیر سبقت بگیری یا هنگام عبور از مسیرهای شیب‌دار و پرپیچ‌وخم
• ساختار ساده‌تر و درنتیجه تعمیرات کم‌هزینه‌تر
• شتاب بهتر
• مصرف سوخت متعادل‌تر

معایب گیربکس دستی

• خستگی راننده به‌ویژه در ترافیک‌های سنگین
• نیاز به تعویض دوره‌ای مجموعه دیسک و صفحه کلاچ

جمع‌بندی

همان‌طور که گفتیم عمده تفاوت گیربکس اتوماتیک با دستی به نحوه کلاچ گیری و تعویض دنده این دو مدل از جعبه دنده‌ها برمی‌گردد؛ بر این اساس در خودروهای مجهز به گیربکس اتومات، کلاچ‌گیری و همچنین انتخاب دنده به صورت خودکار توسط سیستم‌های مربوطه انجام خواهد شد اما در گیربکس دستی، راننده باید از طریق پدال کلاچ ارتباط بین موتور و گیربکس را قطع کرده و سپس از طریق اهرم مربوطه، دنده مورد نظرش را انتخاب کند. در این بین وضعیت مصرف سوخت، هزینه تعمیرات و نگهداری، شتاب و تجربه رانندگی بین دو خودرو مجهز به گیربکس دستی و اتومات با هم متفاوت خواهد بود.