ناگفته‌های قرعه‌کشی خودرو

قرعه‌کشی خودرو؛ لاتاری یا عدالت؟

قرعه‌کشی خودرو، همان‌طور که طی چند ماه اخیر شاهد هستید، آخرین سناریوی دولت و البته خودروسازان برای کنترل بازار خودرو بوده است؛ شیوه‌ای که گرچه باعث جمع‌شدن صف وحشتناک خریداران در سایت‌های اینترنتی شد، ولی با این حال در هشتمین مرحله از برگزاری‌ نیز گرفتار حواشی فراوانی شده است. موافقان این طرح، قرعه‌کشی را روشی عادلانه برای رسیدن خریدار واقعی به خودرو می‌دانند؛ اما در مقابل، مخالفان با زبانی تندتر، این روش را گونه‌ای سطح پایین از بخت‌آزمایی تلقی می‌کنند.

شاید کمی تلخ به‌نظر برسد؛ اما باید اعتراف کرد که تمامی اقدامات دولت و خودروسازان برای کنترل بازار خودرو بی‌نتیجه و بی‌اثر بوده است. تقریباً هیچ‌یک از فرمول‌های اعلامی از سوی وزارت صمت، شورای رقابت، سازمان حمایت و دیگر نهادهای ناظر مثمر ثمر نبوده‌اند. نیازی به تحلیل عمیق کارشناسانه نیست؛ مطمئنا اگر ریزش قیمت دلار رخ نمی‌داد، قیمت خودرو در بازار آزاد هم‌چنان روند افزایشی روزانه خود را طی می‌کرد.

البته نمی‌توان به نزول بازار ارز نیز دل بست؛ چراکه این رفتار، یک واکنش روانی در بازار و ناشی از تحولات بین‌المللی بوده است. فارغ از این‌ها، آخرین دستاورد تیم اقتصادی دولت برای کنترل قیمت‌ها در بازار خودرو، شیوه‌ای سنتی و پرحاشیه به اسم «قرعه‌کشی خودرو» است؛ روندی که طی آن، مشتریان بدون دغدغه قدیمی «از دسترس خارج‌شدن سایت» خودروی موردنظر خود را انتخاب می‌کنند و منتظر نتایج قرعه‌کشی می‌شوند. آن‌هایی که از سوی خودروسازان به‌عنوان برنده اعلام می‌شوند، می‌بایست طی یکی دو روز تکمیل وجه کنند و در نهایت، کسانی که اسم آن‌ها از گردونه بیرون نمی‌آید، می‌توانند شانس خود را برای دور دیگر بیازمایند؛ اما داستان آن‌طور که به نظر می‌رسد، نیست!

قرعه‌کشی خودرو، رانت در روز روشن؟

برخی از کارشناسان می‌گویند: علی‌رغم تمام محدودیت‌های قانونی و قضایی برای جلوگیری از فروش بعد از قرعه‌کشی خودرو و برنده‌شدن خریدار، باز هم مشتریان به شیوه‌هایی مانند قولنامه و صلح اقدام به خریدوفروش می‌کنند. در این میان، قرعه‌کشی خودرو در هر مرحله، گویی اختلاف قیمت میان بازار و کارخانه را دودستی تقدیم خریدار می‌کند.

اگر شانس با دلالان در این مرحله همراه نبود، بار دیگر و در مرحله‌ای دیگر توپ شانس خود را وارد گردونه می‌کنند. این روند تا جایی که ممکن باشد، ادامه پیدا می‌کند. نکته‌ای که اغلب از آن غفلت می‌شود، ولع پیروزی در این رقابت بخت‌آزمایی است. حال‌آنکه طبق محاسبات، احتمال برنده‌شدن کسی که پنج بار در قرعه‌کشی خودرو شرکت کرده است، با شانس کسی که برای بار اول در آن شرکت می‌کند، برابر است. به همین دلیل است که منتقدان، طرح‌هایی شبیه به قرعه‌کشی آن هم در مقیاس بازار خودرو را خطرناک توصیف کرده‌اند.

جمع‌شدن یک صف، شکل‌گیری صفی دیگر

به نظر می‌رسد که آن حجم از نارضایتی مشتریان به دلیل قفل‌کردن سایت خودروسازان در روز پیش‌فروش یا مشاهده عبارت «ظرفیت تکمیل است» در همان ثانیه‌های اول، دیگر وجود ندارد. صف میلیون‌ها مشتری که قرار بود در یک روز و ساعت از پهنای باند یک شرکت خودروسازی عبور کنند، کابوس پرحاشیه طرح‌های قدیمی فروش بود؛ اما اکنون که با طرح قرعه‌کشی خودرو دیگر چنین مشکلی حداقل به این شکل وجود ندارد، صفی دیگر و در مقیاسی بزرگ‌تر، ولی به صورت پنهانی شکل گرفته است.

فقط در یک قلم گفته شد که در یکی از قرعه‌کشی‌های ایران‌خودرو، 4 میلیون نفر (دقیقاً 4 میلیون 200 هزار و 653 نفر) شرکت کرده بودند؛ در حالی که تنها 30 هزار دستگاه (دقیقاً 31 هزار و 540 دستگاه) خودرو برای عرضه وجود داشت. هرگاه عرضه با تقاضا هم‌سو نباشد، در یک سوی میدان تجمع قدرت شکل می‌گیرد و ناخواسته منجر به بروز فسادهایی از نوع واسطه‌گری می‌شود. تنها در این نمونه که دو مرحله از چندین مرحله و البته مربوط به یکی از خودروسازان بود، کفه تقاضا بیش از 130 برابر کفه عرضه شده بود. طبیعی است که این حجم از تفاوت حتی افراد عادی را نیز به طمع حضور در این بازار ارزشمند تحریک و تهییج می‌کند. سهولت ورود به این بازی و مبلغ ناچیز پرداختی در مقابل سودآوری کلان در صورت برنده‌شدن احتمالی، پدیده‌ای جدید موسوم به «اجاره کارت ملی» را هم رقم زده است!

تقاضای کاذب و باز هم تقاضای کاذب

اقدام دولت برای کوتاه‌کردن دست دلالان و پاسخ‌گویی به نیاز مشتریان واقعی، فی‌نفسه قابل‌ستایش است؛ ولی آن‌چه در این بین نامتعارف نشان می‌دهد، شیوه اجرایی است. اما چگونه می‌توان هوس سود 100 میلیون تومانی را از خودرویی مانند سمند نادیده گرفت؟

قرعه‌کشی خودرو باز هم به آتش تقاضای کاذب در بازار خودرو دامن زد. پیش‌بینی سختی نیست اگر بگوییم اکثر این خودروها به دست مشتریان خود نرسیده‌اند. چه‌بسا مشتری واقعی که قصد استفاده از این خودرو را داشت، برحسب شرایط اقتصادی موجود، به فکر فروش آن افتاده باشد و در ادامه، با کنارگذاشتن اصل سرمایه خود، خودرویی ارزان‌تر خریده باشد. مشتریان امروزی که به‌خوبی اهل حساب‌وکتاب هستند، آمارها را بررسی می‌کنند و به این نتیجه می‌رسند که شانس برنده شدن آن‌ها در یک قرعه‌کشی زیر یک درصد است؛ بنابراین اگر نگوییم کاملاً قید خودرودارشدن را می‌زنند، ولی حقیقت آن است که نسبت به آن به‌شدت ناامید می‌شوند.

سونامی خاموش پول‌های سرگردان

کارشناسان اقتصادی سیگنال‌های ترسناکی از پشت پرده قرعه‌کشی خودرو دریافت می‌کنند. در یک بررسی موردی از این جامعه آماری، به‌ عنوان نمونه، آخرین طرح فروش فوق‌العاده سایپا را بررسی می‌کنیم. در این طرح، مجموعاً 443 هزار و 11 نفر شرکت کرده بودند؛ درحالی‌که فقط 7000 دستگاه خودرو وجود داشت. از آنجایی که فاصله چندانی بین پیروزی در قرعه‌کشی و تکمیل وجه وجود ندارد، می‌توان این‌گونه محاسبه کرد که این افراد همگی به‌اصطلاح دست‌به‌نقد هستند. ارزان‌ترین خودروی موجود در این طرح، تیبا صندوق‌دار با رینگ فولادی با قیمت 71 میلیون 204 هزار تومان بوده است. البته پراید 151 با قیمت 65 میلیون و 504 هزار تومان و نیسان دوگانه‌سوز آپشنال با لاستیک رادیال با قیمت 189 میلیون و 31 هزار تومان نیز در این طرح وجود داشتند؛ ولی این خودروها در کلاس وانت هستند و می‌توان آن‌ها را نادیده گرفت.

فرض کنیم خودروهای گران‌تر یعنی تیبا 2 و ساینا را نیز از این معادله حذف ‌کنیم و معیار را همان کم‌ترین قیمت حساب می‌کنیم. پس آن‌چه داریم، 443 هزار و 11 نفری است که به‌ طور حتم می‌توانند بیش از 70 میلیون تومان در آن واحد پرداخت کنند. عدد گردشده حاصل، رقم ۳۱.۴۵۳.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰ تومان را نشان می‌دهد. شاید جالب باشد بدانید که درآمد دولت از اصلاح قیمت بنزین، حدود 30 هزار میلیارد تومان بوده است.

پ.ن: این آمار مربوط به قرعه‌کشی سایپا بود. در هفتمین مرحله قرعه‌کشی ایران‌خودرو، 3 میلیون و 589 هزار و 893 نفر برای 9000 دستگاه خودرو شرکت کرده بودند که کم‌ترین قیمت، مربوط به سمند با قیمت کارخانه‌ای 116 میلیون تومان بوده است. لطفاً خودتان ضرب و تقسیم کنید!

بیشتر بخوانید

• 8 ترفند کلاهبرداران در خرید خودرو
• بازگشت خودروهای چینی با استراتژی جدید؟
• آیا ریزش نرخ خودرو در بازار ادامه‌ خواهد داشت؟
• بازار سرمایه ناجی بازار خودرو ؟
• صفرتا صد عوارض خودرو و نحوه ی پرداخت عوارض خودرو
• در بحران کرونا چگونه خودروی خود را بفروشیم؟