مجموعه قوانین و مقررات کیفی طراحی و ساخت خودروها که از آن‌ها به اسم «استاندارد خودرویی» یاد میشود، علی‌القاعده بحثی کاملاً فنی و منفک از افکار عمومی است؛ اما طی سال‌های اخیر، بحث استاندارد خودرو بیش از هر زمان دیگری وارد زندگی مردم شده است. حالا دیگر خودروی استاندارد و باکیفیت، یک مطالبه عمومی است. در این میان، گاه‌وبی‌گاه خبرهای تعجب‌برانگیزی هم به گوش می‌رسد که نگرانی بابت استاندارد خودروها را بیشتر می‌کند.
از اوایل دهه 80 شمسی بود که سامان‌دهی کیفی خودروهای تولید داخل روی میز مدیران صنعتی و اقتصادی کشور قرار گرفت. بروز حوادث ناشی از عدم ایمنی و اولین مباحث درباره آلودگی هوا در همین زمان مطرح شد؛ اما این طرح در زمان خود چندان شکل متقنی به خود نگرفت تا اینکه در سال 84 وقتی هنوز «مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران» به «سازمان ملی استاندارد» تغییر نام پیدا نکرده بود، این مجموعه نگرانی‌های خود را بابت بی‌توجهی به شرایط تولید خودروها رسماً به کابینه وزیران ابلاغ کرد.
درنهایت بعد از سال‌ها بررسی، از اوایل سال 89 مقرر شد که خودروسازان باید به برخی از قوانین مصوب این موسسه تن بدهند. شهریور همان سال، لیست جامعی از 51 آیتم استاندارد مربوط به ایمنی و 4 آیتم مربوط به آلایندگی خودروها به شرکت‌های خودروساز ابلاغ شد که رسانه‌ها از آن به اسم «استانداردهای 55 گانه» یاد می‌کردند. اصرار مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران جواب داد و در پاییز سال بعد، با دستور ریاست جمهوری، استانداردهای 55 گانه با عنوان استانداردهای اجباری به دست خودروسازان رسید.
موضع‌گیری خودروسازان از همان ابتدا آغاز شد. شرکت‌های خودرویی که طی سال‌ها عادت به نظارت دقیق نهادهای دیگر نداشتند، حالا نه‌تنها می‌بایست مو‌به‌مو روند کاری خود را گزارش می‌کردند، بلکه در صورت تخلف، با جریمه و قوه قهریه نیز روبه‌رو می‌شدند. اجرای استانداردهای جدید اگرچه در روزهای ابتدایی با کاستی‌هایی روبرو بود، ولی سروسامان‌گرفتن شرایط تولید خودروها به‌وضوح از سوی مصرف‌کنندگان قابل‌مشاهده بود.
مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، با رای مجلس در آذر سال 95 به سازمان ملی استاندارد تغییر کرد. تبدیل یک موسسه به یک سازمان، دست این مجموعه را برای اعمال قدرت بیشتر و نظارت قوی‌تر باز کرد؛ تا جایی که اسفند همان سال، آیتم‌های جدیدی طبق استانداردهای روز دنیا به نسخه قدیمی اضافه شد و دست‌آخر، استانداردهای خودرویی را به 85 آیتم رساند.
استاندارد خودرویی چیست؟
اولین نسخه از سند استاندارد خودرویی، سال 1382 تدوین شد و در شکل‌گیری آن، نمایندگانی از خودروسازان داخلی، وزارت صنایع وقت و حتی راهنمایی و رانندگی نیز حضور داشتند. گفته میشود این استاندارد که با کد ملی ISIRI6924 شناخته میشود، ویرایش ایرانیزه‌شده‌ای از استاندارد معتبر اروپایی به اسم 2007/46 است. درواقع، 85 ردیف استانداردی ایزیری 6924 شامل موضوعات کلی است که هریک به زیرشاخه‌های دقیق فنی و مهندسی می‌انجامد.
ازآنجاییکه مبنای استاندارد اجباری خودروها در ایران نسخه اروپایی است، می‌توان قوانین داخلی را یکی از کامل‌ترین‌ها در نوع خود تلقی کرد؛ به طوری که در این 85 گزینه، از میزان صدای بوق و اتصالات داخلی گرفته تا استحکام صندلی‌ها و چراغ پلاک عقب، مورد بررسی قرار گرفته است.
این 85 آیتم حسب نوع، وزن، سوخت مصرفی و ابعاد خودرو دستخوش تغییراتی می‌شوند. جامعیت ایزیری 6924 به حدی است که حتی خودروهای وارداتی را نیز شامل میشود. چه خودروسازان داخلی و چه واردکنندگان محصولات خارجی، موظف به ارائه اسناد تاییدشده از مراکز تست معتبر جهانی برای تک‌تک موارد فوق هستند. به مجموعه گزارش عملکرد و نتایج تست هر کدام از این آیتم‌ها، E-Mark گفته میشود. خودروساز یا واردکننده بعد از آن‌که کلیه E-Markها را تهیه کرد، آن‌ها را به‌همراه سایر اسناد مرتبط به سازمان استاندارد تحویل می‌دهد و این سازمان برای خودرو یا خودروهای مربوطه، گواهی Type Approval (تایید نوع) صادر می‌کند که به زبان ساده‌تر، اشاره به استانداردبودن آن محصول یا محصولات دارد.
چرا برخی از خودروها استاندارد نیستند؟
حسب شرایط سیاسی و اقتصادی کشور، اجرای برخی از عناوین استانداردهای 85گانه مقدور نیست. سازمان استاندارد نیز با توجه به همین موضوع، فرصتی را برای خودروسازان به منظور کسب شرایط لازم مقرر می‌کند. اما همان‌طورکه گفته شد، بازار پرتنش کشور چندان پذیرای قوانین سفت و سخت نیست. از سوی دیگر، خودروسازان نیز تمایلی برای اجرای این استانداردها ندارند؛ چراکه اعمال آن‌ها از یک سو منجر به افزایش هزینه تولید و از سوی دیگر، باعث صرف زمان بیشتری میشود.
با اینکه سازمان استاندارد به‌شدت نسبت به مواضع خود پایبند است، ولی هربار با میانجی‌گیری نهادهای بالادستی، اعمال جریمه روی برخی از خودروها به تعویق می‌افتاد. بارزترین مثال آن، توقف تولید پراید به‌عنوان یکی از ناایمن‌ترین خودروهای کشور بود؛ تا اینکه درنهایت با حمایت صریح پلیس راهور، پراید و بعد از آن پژو 405 از خط تولید حذف شدند.
ماجرای استانداردنبودن پورشه و مرسدس‌بنز!
اوایل پاییز امسال بود که طی بازدید مسئولان قضایی از گمرک شهید رجایی در رابطه با بررسی نحوه ترخیص کالاهای اساسی دپوشده در گمرک‌ها، یکی از مسئولان سازمان اموال تملیکی استان هرمزگان این موضوع را مطرح می‌کند که برای شماره‌گذاری خودرو، تائیدیه استاندارد لازم است؛ ولی این سازمان اعلام کرده است که چند مدل خودرو ازجمله مرسدس بنز، بی ام و، پورشه و تویوتا مورد تایید نیستند و با استاندارد ملی مطابقت ندارند!
این داستان آغازگر ماجرایی جنجالی در بازار شد؛ اینکه چرا برندهای نامداری مانند مرسدس بنز و پورشه استاندارد ندارند و خودروهای بحث‌برانگیز داخلی استاندارد هستند، حواشی بسیاری را ایجاد کرد؛ اما اصل ماجرا فارغ از جنجال رسانه‌ای، این است که تنها یکی از ضوابط صدور گواهی تایید نوع خودروهای داخلی و خودروهای خارجی، ارائه E-Mark است. درواقع، تردیدی نیست که این خودروها از کشورهایی می‌آیند که خود مهد تدوین نسخه اصلی استاندارد 2007/46 هستند.
بخش مغفول ماجرا این‌جا بود که سازمان استاندارد غیر از E-Mark بر اساس ضوابط فنی خود، برای خودروهای صفرکیلومتر خارجی تعاریف خاصی دارد که مهم‌ترین آن، این است که نباید بیشتر از یک سال از تاریخ تولید خودروی فوق گذشته باشد. از سوی دیگر، طبق قوانین، سازمان استاندارد برای صدور مجوز ترخیص خودروهایی با حجم موتور بیشتر از 2500 سی‌سی برای گمرک ممنوعیت اعمال کرده است. ازآنجاییکه خودروهای لوکس فوق با گذشت چندین سال در اختیار سازمان اموال تملیکی قرار گرفته بودند، بند مستعمل‌بودن را شامل می‌شدند؛ البته از سوی دیگر، برخی از آن‌ها نیز با موتورهای حجیم‌تر از 2500 سی‌سی وارد شده بودند. مجموعه این تناقض‌ها، باعث شد که گفته شود خودروهای مرسدس بنز و پورشه استاندارد نیستند.
ابهام درباره استانداردبودن سایپا شاهین
همین چندی پیش بود که دبیر کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای سازمان حفاظت محیط زیست گفت که این سازمان با شماره‌گذاری خودروی سواری شاهین مخالف است. به گفته اشجعی، خودروی سواری شاهین هنوز مجوز شماره‌گذاری را از سازمان حفاظت محیط زیست دریافت نکرده است؛ بنابراین، پیش‌فروش این خودرو غیرقانونی است و سازمان محیط زیست نیز با شماره‌گذاری این خودرو مخالف است؛ زیرا شاهین هنوز نتوانسته است تأییدیه‌های لازمِ زیست‌محیطی را دریافت کند.
دقیقا چند روز بعد رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم همین سازمان اعلام کرد اینکه گفته میشود سازمان حفاظت محیط زیست با پلاک‌گذاری خودروی شاهین مخالف است، صحت ندارد و اشتباه است. به گفته میرزایی قمی، با توجه به اینکه در نتایج برخی از آزمون اولیه زیست‌محیطی خودروی شاهین که به‌صورت غیررسمی دریافت شده، مشکل خاصی مشاهده نشده است، به نظر می‌رسد مجوزهای نهایی نیز برای پلاک‌گذاری صادر شود. قطعاً اگر مشکلی هم وجود داشته باشد، پیگیری و حل میشود.
در پایان، به‌سادگی می‌توان بیان کرد که بحث استاندارد خودروها در ایران، همواره تابعی از شرایط اقتصادی و سیاسی کشور است. دولت‌های مختلف تلاش می‌کنند بازار بزرگ و پرتقاضای خودرو را از تب و تاب نیندازند و مشتاق هستند چرخ یکی از بزرگ‌ترین صنایع کشور به هر شکل ممکن از حرکت بازنماند؛ حال در این میان، گاهی هم نیاز است روی برخی از استانداردها چشم‌پوشی شود.
بیشتر بخوانید
- بررسی ابعاد خرید خودرو با یارانه
- پیش‌بینی تغییرات صنعت خودروی ایران در دوران بایدن
- چرا افزایش تولید خودرو تأثیری در بازار ندارد؟
- تبلیغات خودرویی ایران در سرازیری سقوط
- توجه این روزهای مردم به بازار طلا و خودرو
- سرنوشت 18 خودروی گران‌شده تا پایان سال
