دپوی خودروها یا احتکار به‌بهانه افزایش قیمت؛ آمارها چه می‌گویند؟

تقریبا عادت کرده‌ایم که هر از گاهی، تصاویری از انبوه خودروهای دپو شده در پارکینگ خودروسازان منتشر شوند. هر بار هم در پی این اتفاق چند روزی بحث‌های رسانه‌ای بالا می‌گیرد. طرف‌های درگیر از مسئولان وزارت صمت گرفته تا سازمان بازرسی و حمایت هم وارد میدان می‌شوند. اما در نهایت بعد از مدتی کشمکش رسانه‌ای، این خودروسازان هستند که حرف خود را به‌کرسی می‌نشانند و با تحت فشار گذاشتن شورای رقابت، مصوبه افزایش قیمت ماشین‌ را دریافت می‌کنند.

این بار هم در ابتدای پاییز سال 1402 ماجرای دپوی خودروها خبرساز شده است. البته برخی از رسانه‌ها مانند خبرگزاری فارس به‌نقل از منابع آگاه (نامی از این منابع آگاه برده نشده است) اقدام ایران خودرو و سایپا را احتکار توصیف می‌کنند. جدای از این بحث‌های رسانه‌ای که بی‌نتیجه و غیرسازنده بودن آن‌ها در همه سال‌های گذشته ثابت شده است، بد نیست پیدا و پنهان ماجرا را از نگاه آمار جستجو کنیم.

همان‌طور که می‌دانید ایران خودرو و سایپا دو شرکت بورسی به‌ترتیب با نمادهای معاملاتی خودرو و خساپا هستند. هر چند شرکت‌های زیرمجموعه این دو خودروساز هم در بورس حضور دارند. مطابق قانون بورس، شرکت‌ها باید صورت‌های مالی و گزارش فعالیت‌های خود را به‌طور منظم در سامانه کدال بارگذاری کنند. این سامانه در دسترس عموم مردم قرار دارد. ضمن اینکه آمارها و ارقام منتشر شده در کدال توسط کارشناسان حسابرسی بورس ارزیابی می‌شوند.

مراجعه به آمار و ارقام منتشر شده از ایران خودرو و سایپا در سال 1402 در سامانه کدال، بهترین راه برای شفاف کردن فضای فعلی است. اما قبل از آن بد نیست که نگاهی به موضع‌گیری وزارت صمت بیندازیم. موضع‌گیری که نشان می‌دهد وزارت صمت در صدد حمایت از دو خودروساز برآمده است.

آمار وزارت صمت از خودروهای موجود در پارکینگ ایران خودرو و سایپا

در گزارش وزارت صمت از آمار خودروهای موجود در پارکینگ‌های ایران خودرو و سایپا اطلاعات جالبی وجود دارد. بر این اساس 13 هزار خودرو در پارکینگ‌های ایران خودرو وجود دارند که تمام شرایط استاندارد 85 گانه سازمان استاندارد را دارا هستند. دلیل عدم عرضه این خودروها، انتظار برای قیمت‌گذاری جدید اعلام شده است.

از طرفی دیگر طبق گزارش وزارت صمت 19700 دستگاه خودرو در ایران خودرو به نام مشتریان فاکتور شده و در حال سپری شدن فرآیند اداری برای ارسال به نمایندگی‌ها به منظور تحویل به مشتریان است. این عدد برای شرکت سایپا به 9948 دستگاه خودرو می‌رسد. در مجموع چیزی در حدود 30 هزار دستگاه خودرو طبق ادعای وزارت صمت آماده تحویل به مشتریان هستند. بد نبود وزارت صمت در این جا دلیل ماندن این تعداد خودروی آماده تحویل در فرآیند بوروکراسی اداری را هم توضیح می‌داد.

21708 دستگاه خودرو در پارکینگ سایپا در انتظار تایید استاندارد اعلام شده است. از این تعداد 15364 دستگاه نیسان و 6346 دستگاه خودروی کوییک هستند.

همچنین در مجموع 1077 دستگاه خودروی تولید سال 1401 وجود دارند که طبق ادعای وزارت صمت منتظر تعیین تکلیف از سوی سازمان استاندارد هستند. مجموعا چیزی در حدود 1438 دستگاه خودرو نیز به دلیل کمبود قطعات در پارکینگ‌های خودروسازان وجود دارند.

رد ادعای وزارت صمت توسط سازمان استاندارد و خودروسازان

بعد از انتشار گزارش وزارت صمت، سازمان استاندارد بلافاصله واکنش نشان داد. سازمان استاندارد اعلام کرد که تمام خودروهای موجود در پارکینگ خودروسازان، دارای مجوز استاندارد هستند. بنابراین عملا ادعای وزارت صمت مبنی بر معطل بودن حدود 23 هزار خودرو برای دریافت مجوز استاندارد کاملا رد شده است. نکته جالب ماجرا این است که خودروسازان هم نظر سازمان استاندارد را تایید کرده‌اند. باید دید که چرا وزارت صمت چنین مرتکب چنین اشتباهی در گزارش خود شده است؟

آمار تولید خودرو در سایپا و ایران خودرو سال 1402

تا اینجا سعی کردیم آنچه در فضای رسانه‌ای این روزها درباره دپوی خودروها یا احتکار مطرح می‌شود را بررسی کنیم. حال باید به‌سراغ نیمه دیگر ماجرا برویم که کمتر در دعواهای رسانه‌ای مورد توجه قرار می‌گیرد. گروه ایران خودرو آمار مربوط به تولید و فروش محصولات خود را تا شهریور 1402 در سامانه کدال بارگذاری کرده است. اطلاعات سایپا هم تا پایان مرداد این سال در کدال در دسترس است.

در جدول زیر می‌توانید آمار تولید خودرو در سایپا و ایران خودرو را در مدت مذکور مشاهده می‌کنید. برای روشن‌تر شدن فضا مقایسه‌ای هم بین آمار تولید خودروها در مدت زمان مشابه سال گذشته انجام می‌دهیم.

همان‌طور که مشاهده می‌کنید هر دو خودروساز در مقایسه با سال 1401 افزایش تولید را تجربه کرده‌اند. موضوعی که به نظر کارشناسان یکی از دلایل کاهش 20 تا 30 درصدی قیمت خودرو در بازار آزاد طی ماه‌های اخیر است. بد نیست بدانید که بیشترین تولید ایران خودرو در سال جدید هم مربوط به گروه پژو، دنا، سمند، تارا، هایما و رانا بوده است. کوییک، ساینا، نیسان و شاهین هم بیشترین سهم را در سبد تولیدات سایپا به خود اختصاص داده‌اند.

با ریز شدن در آمار ماهانه تولید دو خودروساز هم می‌تواند به نکات مهمی پی برد. هر دو خودروساز در فصل بهار آمار رو به رشد ماهانه تولید خودرو را تجربه کردند. سایپا در خرداد ماه حدود 47 هزار دستگاه تولید را ثبت کرد. این عدد برای ایران خودرو به حدود 55 هزار و 300 دستگاه می‌رسد.

در عین حال آمار تولیدات هر دو شرکت در تابستان 1402 نسبت به بهار کاهشی بوده است. به‌طوری که ایران خودرو در شهریور حدود 43 هزار و 700 دستگاه تولید داشته است. همچنین سایپا هم حدود 32 هزار خودرو را در مرداد ماه تولید کرده است. بررسی این آمار‌ها نشان می‌دهد که میزان تولید ماهانه ایران خودرو و سایپا به ترتیب 12 و 15 هزار دستگاه کمتر شده است.

کاهش آمار تولید خودرو در این مدت نشان می‌دهد که مشکلی در روند رو به‌رشد آمار تولید به‌وجود آمده است. احتمالا از نظر خودروسازان این مشکل مربوط به قیمت‌گذاری دستوری است. موضوعی که شورای رقابت تحت هیچ شرایطی زیر بار آن نمی‌رود. با بررسی آمار وزارت صمت هم می‌توان متوجه شد که با وجود تنها 1000 دستگاه خودرو به دلیل نقص قطعات در پارکینگ‌ها، مشکل جدی از بابت کمبور قطعات نیز در حال حاضر وجود ندارد.

آمار فروش خودرو در سایپا و ایران خودرو سال 1402

در کنار آمار تولید، باید به‌سراغ میزان فروش خودروسازان هم برویم. جالب است بدانید که هر چند شاهد افزایش تولید در یک سال اخیر بوده‌ایم؛ اما آمار فروش خودروهای ایران خودرو و سایپا در این مدت نه‌تنها افزایش نداشته؛ بلکه کاهش یافته است. جدول زیر به‌خوبی گویای همه چیز است.

نکته جالب ماجرا این است که آمار فروش ایران خودرو و سایپا در مقایسه با تولیدشان در سال 1401 بیشتر بوده است. این موضوع ناشی از برنامه‌های پیش فروش چند ماهه‌ای بود که در سال 1401 برگزار می‌شد. شرایط در سال 1402 کاملا متفاوت است. نه‌تنها آمار فروش خودروسازان در مقایسه با تولیدشان کمتر شده، بلکه به‌ترتیب شاهد کاهش 11.8 و 9.6 درصدی در فروش محصولات ایران خودرو و سایپا نسبت به مدت مشابه سال قبل نیز هستیم.

این موضوع را با بررسی آمار ماهانه عرضه خودروها نیز می‌تواند به وضوح مشاهده کرد. سایپا در اردیبهشت سال جاری بیش از 58 هزار دستگاه به فروش رساند. این عدد در مرداد ماه تنها به 28 هزار دستگاه رسید که نشان دهنده کاهش عرضه حدود 50 درصدی در عرض حدود 4 ماه است.

ایران خودرو هم در خرداد ماه سال جاری بیش از 55.3 هزار دستگاه خودرو روانه بازار کرد. این عدد در شهریور ماه تنها کمی بیش از 40 هزار دستگاه بود. این یعنی در عرض سه ماه شاهد کاهش عرضه 28 درصدی در محصولات ایران خودرو بوده‌ایم. بنابراین کاهش عرضه خودرو بر اساس آمار رسمی ایران خودرو و سایپا در سامانه کدال در تابستان سال 1402 امری قطعی و حتمی است.

دپوی خودرو یا احتکار؛ مسئله این است

حال که کاهش عرضه خودرو اثبات شده، سوال اساسی این است که با دپوی خودرو یا احتکار روبه‌رو هستیم؟ شایعه‌ای در رسانه‌ها منتشر شده که خودروسازان با ارائه اسناد و مدارک به‌شورای رقابت خواستار افزایش قیمت 30 درصدی محصولات خود هستند. شورای رقابت بارها اعلام کرده که قرار نیست هر سه ماه یکبار قیمت جدید خودروها اعلام شود و این موضوع وابسته به عوامل مختلفی مانند تورم اقتصادی و عملکرد خودروسازان دارد.

چند هفته‌ای است که شورای رقابت دور جدید محاسبه قیمت خودروها را آغاز کرده است. به‌عنوان مثال ساینا که در مرداد سال جاری 248 میلیون فروخته می‌شد، در جریان عرضه جدید سایپا در مهر ماه به 291.6 میلیون تومان رسیده است. سایر خودروها هم احتمال یک به یک شرایط مشابهی را تجربه خواهند کرد. به‌نظر می‌رسد که با اعلام قیمت‌های جدید از سوی شورای رقابت، داستان احتکار نسخه 1402 ایران خودرو و سایپا هم به پایان می‌رسد.

دپوی خودروها در پارکینگ به یک ابزار قدرت در اختیار سایپا و ایران خودرو تبدیل شده است. ابزاری که هر بار به‌بهانه‌ای از آن برای افزایش قیمت استفاده می‌کنند. مثال ساینا را در نظر بگیرید. فرض کنید سایپا 10 هزار خودروی ساینا را در پارکینگ‌ها نگه داشته تا با قیمت جدید مهر ماه روانه بازار کند. سود این کار برای سایپا حدود 436 میلیارد تومان می‌شود. طبیعی است که در چنین شرایطی خودروسازان از ابزار دپو یا احتکار خودروها برای دستیابی به چنین سودهایی به منظور جبران بخشی از کمبود نقدینگی و ضرر و زیان خود استفاده کنند.

آغاز مرحله سوم فروش سامانه یکپارچه بدون ایران خودرو و سایپا

در میانه اخبار مربوط به دپوی خودروها در پارکینگ‌های ایران خودرو و سایپا، یک شایعه دیگر هم در حال دست به دست شده است. طبق اعلام مسئولان قرار است سامانه عرضه یکپارچه خودرو برای مرحله سوم به‌زودی بازگشایی شود. نکته مهم ماجرا این است که این طرح به عرضه ظرفیت‌های خالی مانده خودروسازان از مرحله دوم در اثر موج انصراف مشتریان اختصاص خواهد یافت.

ایران خودرو و سایپا سهم چندانی از ظرفیت خالی در مرحله دوم سامانه یکپارچه ندارند و به‌همین دلیل این طرح بیشتر به مونتاژکاران و خودروهای وارداتی اختصاص پیدا می‌کند. به‌همین دلیل شایعه عدم حضور ایران خودرو و سایپا در مرحله سوم سامانه یکپارچه فروش خودرو قوت پیدا کرده است. موضوعی که هنوز به صورت رسمی رد یا تایید نشده است.

چه باید کرد؟

اخباری در بازار به گوش می‌رسد، مبنی بر این که خودروسازان عمل به تعهدات خود در قبال مشتریان را هم با روال سابق انجام نمی‌دهند. به‌همین دلیل شاهد تاخیر بیشتر در تحویل خودروها به مشتریان هستیم. این ابزار هم در کنار دپوی خودرو یکی دیگر از اهرم‌های فشار ایران خودرو و سایپا بر شورای رقابت است.

برای برون رفت از این بحران، راه‌حل اساسی رفتن به سمت شکستن انحصار در بازار خودرو است. اگر خودروسازان به‌دنبال لغو قیمت دستوری هستند، از طرفی دیگر نباید بازار کاملا در انحصار آن‌ها باقی بماند. بلکه باید با سرعت گرفتن واردات آن هم با قیمت‌های واقعی در بازارهای جهانی، فضای رقابتی در بازار خودروی کشور ایجاد شود. در غیر این صورت تا سال‌ها شاهد تکرار ماجرای انتشار تصاویر دپوی خودروها در پارکینگ‌های ایران خودرو و سایپا خواهیم بود.