یکی از تجهیزات رفاهی مهم هر خودرو، سیستم تهویه مطبوع آن است. تصور خودرویی بی‌کولر در روز‌های گرم تابستان و شلوغی شهر‌ها، شبیه کابوسی ترسناک است. سیستم تهویه و کولر خودرو، برای افرادی که به‌صورت مرتب و روزانه برای جابه‌جایی به محل کار و غیره از خودرو استفاده می‌کنند، اهمیت بسیار زیادی دارد و تحمل شرایط سخت و ترافیک را برای راننده و سرنشینان خودرو، آسان‌تر می‌کند. در ادامه این مقاله از مجله همراه مکانیک با ما باشید تا با بررسی روش‌های نگهداری صحیح از سیستم تهویه مطبوع ، اجزای سیستم تهویه مطبوع خودرو و نحوه کار آن را باهم مرور کنیم.
سیستم تهویه مطبوع خودرو
سیستم تهویه مطبوع خودرو چیزی بیشتر از یک کولر یا بخاری است. این سیستم به رانندگان اجازه می‌دهد تا هوای داخل کابین خودرو را بر اساس نیاز خود و دمای هوای بیرون تنظیم کنند. سیستم تهویه مطبوع در حقیقت، بدون درگیر کردن کولر یا بخاری، طی فرایندی، دمای مطلوب و متناسب کابین را تأمین می‌کند. این وضعیت را می‌شود به حالتی مثل پنکه تشبیه کرد که در موارد پیشرفته این سیستم حتی توانایی تأمین رطوبت موردنیاز را نیز دارد.
در حال حاضر سیستم تهویه مطبوع بخش مهمی از امکانات رفاهی خودرو را تشکیل می‌دهد و اکثر خودروهای استاندارد، به‌نوعی دارای سیستم تهویه هستند. بار دیگر لازم به یادآوری است که سیستم تهویه مطبوع، با کولر خودرو تفاوت دارد. خودرو‌هایی مجهز به سیستم تهویه هوای اتوماتیک، اغلب قیمت بالاتری نسب به سایر خودروها دارند.
تاریخچه سیستم تهویه مطبوع خودرو
سیستم تهویه مطبوع خودرو در سال 1939 و توسط مخترعان آمریکایی به صنعت خودرو معرفی شد و شرکت خودروسازی پکارد، اولین خودروهای مجهز به سیستم تهویه مطبوع را روانه باز کرد. شیوه کار این سیستم‌های تهویه مطبوع اولیه بسیار ساده بود و اثری از ترموستات در آن‌ها دیده نمی‌شد. پس از باز شدن پای سیستم تهویه مطبوع به صنعت خودروسازی، شرکت‌های بیشتری به فکر استفاده از این سیستم افتادند تا جایی که در اوایل دهه 70 میلادی، تقریباً 50 درصد خودروهای تولیدی دارای سیستم تهویه هوا بودند.
بعد از گذشت چندید دهه و در پی ممنوعیت استفاده از گاز R-12 و CFC-12 با نام تجاری فریون به دلیل اثر مخرب بر روی لایه‌ی اوزون، نسل جدید سیستم‌های تهویه موسوم به R-134a یا HFC-134a به بازار معرفی شدند. سیستم تهویه مطبوع خودرو، یکی از تجهیزات تاریخ‌ساز صنعت خودرو محسوب می‌شود.
اجزای سیستم تهویه مطبوع خودرو
به‌طورکلی، وظیفه اصلی سیستم تهویه مطبوع خودرو، ایجاد دمای مطلوب و حذف رطوبت است. تهویه مطبوع از دو بخش پرفشار و کم‌فشار تشکیل شده است. اجزای سیستم تهویه مطبوع خودرو به شرح زیر است:
کمپرسور
کمپرسور یا متراکم‌کننده که یکی از اجزای بخش پرفشار محسوب می‌شود، به‌نوعی قلب سیستم تهویه مطبوع خودرو است. وظیفه اصلی کمپرسور، متراکم‌کردن ماده سردکننده (گاز مبرد) است که با افزایش فشار و دما، گاز را به سمت کندانسور هدایت می‌کند. کمپرسور تنها وظیفه متراکم‌کردن گازها را بر عهده دارد و نمی‌تواند کاری برای مایعات انجام دهد. برای پیشگیری از جاری‌شدن مایعات در سیستم تهویه، قطعه دیگری وظیفه جذب آب و رطوبت را بر عهده دارد.
کندانسور
کندانسور یا چگالنده، قطعه دیگری از بخش پرفشار است که درواقع یک رادیاتور است و عملکردی شبیه رادیاتور نیز دارد. نقش کندانسور، سردکردن بخار و تبدیل آن به آب است. در این مرحله، گاز مبرد به حالت مایع و سیال درمی‌آید. مایع متراکم خروجی از کندانسور، برای خنک‌کردن کابین آماده است.
ریسیور درایر
یکی دیگر از اجزای بخش پرفشار سیستم تهویه مطبوع خودرو، ریسیور درایر یا خشک‌کننده است. ریسیور درایر به‌وسیله مواد شیمیایی خشک‌کننده، هرگونه آب یا رطوبت موجود در مایع متراکم‌شده را پیش از ورود به اپراتور جذب می‌کند. در صورت جذب‌نشدن کامل آب، رطوبت به بلور‌های یخی تبدیل می‌شود که سبب آسیب‌زدن به سیستم تهویه هوای خودرو می‌شود.
سوپاپ انبساط گرمایی
سوپاپ انبساط گرمایی یا TXV مربوط به بخش کم‌فشار سیستم است. ماده سردکننده که بعد از گذشتن از رسیور درایر تبدیل به یک سیال خالص شده است، برای کاهش فشار وارد سوپاپ انبساط گرمایی می‌شود. سوپاپ انبساط گرمایی همان‌طور که از اسمش برمی‌آید، قابلیت تنظیم دارد که نقش مهمی در ثبات عملکرد سیستم تهویه دارد. در بعضی خودروها به‌جای سوپاپ انبساط گرمایی، از لوله‌های وزنه‌دار استفاده می‌شود که اغلب در بلندمدت به علت وجود رسوبات، مسدود می‌شوند.
اواپراتور
اواپراتور یا تبخیرکننده یکی از قطعات مهم در بخش کم‌فشار است که در خارج از فضای کاپوت و پشت داشبورد جلو قرار گرفته است. اگرچه سیال خارج‌شده از سوپاپ انبساط گرمایی، سرد و کم‌فشار است، اما ازآن‌جایی‌که نقطه‌جوش بسیار پایینی دارد، در مجاورت حرارت موجود در کابین می‌تواند به‌سرعت به جوش بیاید و مجدداً به حالت گاز تبدیل بشود. برای جلوگیری از چنین اتفاقی، گاز موجود در محفظه اواپراتور، گرما و رطوبت کابین را جذب می‌کند و پس از خنک‌کردن آن، هوای مطبوع و خنک را توسط فن به داخل کابین خودرو می‌فرستد.
دیگر اجزای سیستم تهویه مطبوع خودرو عبارت‌اند از:
گاز مبرد
مبرد یا سرمازا، ماده‌ای است که با جذب حرارت ماده دیگر تغییر حالت می‌دهد و در سیستم‌های سیکل تبریدی برای سردکردن محیط مورداستفاده قرار می‌گیرد.
فیلتر کابین
فیلتر کابین، وظیفه تصفیه هوای کابین را بر عهده دارد. تعویض به‌موقع این فیلتر، در افزایش بهره‌وری سیستم تهویه مطبوع خودرو نقش مهمی دارد.
سیستم تهویه مطبوع اتوماتیک
مکانیزم سیستم تهویه مطبوع اتوماتیک، دقیقاً شبیه کولر خودرو است؛ با این تفاوت که دمای موردنظر کابین را به‌صورت دستی با خاموش و روشن‌کردن کولر تنظیم نمی‌کند. این سیستم متناسب با عدد تنظیم‌شده، با اندازه‌گیری دمای هوای خروجی و ارسال آن به کنترلر ورودی، دمای کابین را ثابت نگه می‌دارد.
در سیستم تهویه مطبوع بسیار پیشرفته، میزان گرمای ورودی به کابین توسط سنسورهای خورشیدی تعبیه‌شده روی داشبورد خودرو اندازه‌گیری می‌شود و به‌صورت خودکار با تنظیم شرایط، مانع از احساس تغییر دما توسط سرنشینان خودرو می‌شود. امروزه اگرچه اکثر خودروها مجهز به کولر هستند، اما سیستم تهویه خودکار به‌نوعی آپشن محسوب می‌شود. البته خودروی مدرنی نیز پیدا نمی‌شود که از این آپشن بی‌بهره باشد.
نگهداری صحیح از سیستم تهویه مطبوع خودرو
دقت داشته باشید، عدم استفاده از سیستم تهویه مطبوع خودرو در مدت‌زمان طولانی، مثلاً 3 ماه زمستان یا بیشتر، می‌تواند منجر به کاهش عملکرد سیستم تهویه در فصل تابستان شود. هم‌چنین عدم گردش هوای تازه در مجاری سیستم تهویه، مکان مناسبی برای رشد و نمو باکتری‌ها فراهم می‌کند. در این شرایط، استفاده از سیستم تهویه در تابستان، می‌تواند مشکلات تنفسی و بیماری‌های ریوی را با خود به‌همراه داشته باشد. بر اساس گفته بیشتر تولیدکنندگان خودرو، فیلتر کولر باید هرسال یا به ازای هر ۱۵ هزار کیلومتر تعویض شود.
از طرفی دیگر، متخصصین عقیده دارند که سیستم تهویه مطبوع خودرو باید در فصول گرم و سرد مورداستفاده قرار گیرد. به همین دلیل، توصیه می‌شود که جهت نگهداری صحیح از سیستم تهویه مطبوع خودرو، کولر خودرو حداقل ماهی یک‌بار به مدت سی دقیقه در فصول سرد روشن شود تا از رسوب گاز خنک‌کننده در کمپرسور پیشگیری شود. هم‌چنین علاوه بر روشن‌کردن کولر در زمستان، روشن‌کردن بخاری در تابستان نیز سبب گردش آب درون مجموعه رادیات می‌شود و باعث جلوگیری از پوسیدگی و گرفتگی آن می‌شود.
بر طبق شواهد علمی، استفاده از سیستم تهویه مطبوع در تابستان به‌مراتب بهتر از رانندگی با شیشه پایین با سرعت بالا است. افزایش ضریب مقاومت آیرودینامیک خودرو هنگام حرکت با شیشه پایین، افزایش مصرف سوخت خودرو را نیز در پی دارد. البته این نکته را نیز مدنظر داشته باشید که هنگام ترافیک شدید یا سربالایی‌ها و شیب‌های تند، با کم‌کردن کولر یا حتی خاموش‌کردن آن، از ایجاد فشار مضاعف به موتور خودرو جلوگیری کنید. تنظیم دریچه‌‌های کولر خودرو به سمت بالا نیز، به گردش هوای بهتر در کابین کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید
- روش استفاده درست از کولر خودرو
- همه‌چیز راجع‌به کولر خودرو ؛ 9 نکته برای قوی شدن کولر ماشین
- عمر مفید خودروها در ایران و 10 گام اساسی برای افزایش عمر خودرو
- علائم خرابی استپر موتور خودرو
- بخاری خودرو و هر آنچه که در مورد نحوه کارکرد ، نگهداری و عیب…
- عوامل تاثیر گذار بر مصرف سوخت خودرو
