مالتی پلکس چیست و کدام خودروها مالتی پلکس دارند؟

با پیشرفته‌تر شدن خودروها و اضافه شدن آپشن‌های الکترونیکی جورواجور به ماشین‌ها، رفته‌رفته سیم‌کشی خودروها نیز پیچیده‌تر شد، تا جایی که وزن و هزینه سیم‌کشی در خودروهای جدید بسیار بالا رفت و کار را برای تولیدکنندگان خودرو، تعمیرکاران و مصرف‌کنندگان دشوارتر کرد. این مشکلات باعث شد تا سیستم مالتی پلکس خودرو اختراع شود. در این مقاله می‌خواهیم ببینیم مالتی پلکس ماشین چیست، چطور عمل می‌کند و درنهایت چه مزایایی برای خودروها به دنبال آورده است.

مالتی پلکس چیست؟

در روزگاران گذشته که برق خودرو مثل امروز پیچیده نبود، تعداد کمی سیم جهت تامین برق بخشهایی مثل استارت، برف‌پاک‌کن، چراغ‌ها و سیستم ضبط خودرو نیاز بود. این قضیه باعث می‌شد تا پیچیدگی قسمت برق خودرو چندان زیاد نباشد و تعمیر، عیب‌یابی و هزینه تولید آن  بالا نرود.

اما رفته‌رفته با اضافه شدن سامانه‌هایی مثل سیستم‌های انژکتور، انواع سنسورها به موتور و همچنین اضافه شدن انواع آپشن‌های رفاهی و ایمنی، تعداد رشته سیم‌های درخت سیم خودرو بسیار زیاد شد. تا جایی که خودروسازان را به این فکر واداشت تا از شر این حجم زیاد رشته سیم‌ها خلاص شوند تا هم هزینه‌های تولید پایین بیاید و هم فرایند عیب‌یابی خودرو به نحو راحت‌تری صورت بگیرد و کاربران و تعمیرکاران از این لحاظ دچار مشکلات عدیده نشوند. در اینجا بود که سیستم مالتی پلکس خودرو در دهه هشتاد میلادی توسط شرکت بوش آلمان اختراع شد.

مالتی پلکس در واقع یک سیستم چند جزئی است که بخش‌های برقی و الکترونیکی خودرو را شبکه‌سازی می‌کند. در این سیستم یک واحد پردازشگر مرکزی به نام BSI وجود دارد. BSI واحد کنترل‌کننده مالتی پلکس خودرو است و هرگونه سیگنال و فرمانی که بین سنسورها و عملگرها و ECU خودرو ردوبدل می‌شود، ابتدا به BSI وارد و پردازش‌ شده و سپس به قسمت مورد نظر ارسال می‌شود.

 بدین ترتیب دیگر نیازی نیست که از هر قطعه الکترونیکی و برقی خودرو یک سیم به سمت ECU ارسال شود و بارهای الکتریکی میان این بخش و ECU به طور مستقیم ردوبدل شوند، بلکه در سیستم مالتی پلکس اطلاعات ارسالی از طریق کد و سیگنال‌های الکتریکی منتقل می‌شود.
در سیستم مالتی پلکس تنها به سه رشته سیم اصلی نیاز است و تعداد سیم‌های فرعی به حدود یک‌چهارم کاهش پیدا می‌کند. در این میان تنها دو رشته سیم وظیفه انتقال و ردوبدل سیگنال‌ها را برعهده دارند و بین تمامی بخش‌های الکترونیکی خودرو مشترک هستند.

مزایای سیستم مالتی پلکس

مهم‌ترین مزیت سیستم مالتی پلکس کاهش تعداد سیم‌های به کار رفته در خودرو است که درنتیجه هزینه تولید و فرایند عیب‌یابی را بسیار ساده‌تر می‌کند. دیگر مزایای این سیستم شامل این موارد می‌شود:

• کاهش پیچیدگی رشته سیم خودرو
• افزایش قابلیت انعطاف درخت سیم خودرو در برابر تغییرات آتی
• عیب‌یابی راحت‌تر قسمت‌های برقی خودرو
• افزایش ایمنی و دوام سیم‌کشی خودرو
• حذف جعبه فیوز و ترکیب بسیاری از فیوزها با یکدیگر
• کاهش هزینه‌های تولید خودرو و قیمت تمام‌شده
• حفاظت بهتر از قطعات برقی خودرو در برابر اتصال کوتاه و…

انواع استاندارد سیستم مالتی پلکس

انواع سیستم مالتی پلکس بر اساس نوع شرکت و کشور سازنده می‌تواند کمی متفاوت باشد. البته اصل و اساس این سیستم یکی است اما در جزئیات تفاوت‌هایی وجود خواهد داشت. انواع سیستم مالتی پلکس و استانداردهای آن شامل این موارد است:

• استانداردCan : این نوع مالتی پلکس ساخت آلمان است و در خودروهای بنز، بی ام و ، فیات و ولو مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• استانداردVan : استاندارد مالتی پلکس ون ساخت فرانسه بوده و در تولیدات رنو و پژو استفاده می‌شود
• استاندارد : j1850 این نوع مالتی پلکس آمریكایی است و در محصولات فورد و جی ام سی استفاده می‌‌شود
• استاندارد : proprietary ساخت ژاپن بوده و در اکثر ماشین‌های ژاپنی نظیر تویوتا به کار می‌رود
• استاندارد Absus : این مالتی پلکس هم آلمانی است و بیشتر در تولیدات گروه خودروسازی فولكس واگن استفاده می‌شود.

انواع مالتی پلکس از نظر نوع شبکه

سیستم مالتی پلکس از نظر نوع پیکربندی و ارتباط واحدها با BSI به دسته‌های زیر تقسیم‌بندی می‌شود:

• شبکه Star یا ستاره: در این نوع شبکه تمامی واحدهای کنترل به طور مستقل به یک ECU یا واحد پردازش مرکزی متصل هستند.
• شبکه Bus : در شبکه باس همه ECU ها به طور مستقل پس از اتصال به دو لاین عبوری داده‌ها، به یکدیگر مرتبط می‌شوند.
• شبکه درختی یا Tree : شبکه درختی شامل مجموعه‌ای از شبکه‌های ستاره‌ای و باس است.
• شبکه Ring یا حلقه‌ای: در شبکه حلقوی هر واحد کنترلگر میان دو ECU دیگر قرار می‌گیرد.
• شبکه Lattice : در این نوع از شبکه مالتی پلکس، ارتباط بین کنترل‌گرهای الکترونیکی به صورت اتفاقی و تصادفی برقرار می‌شود.

جمع‌بندی

 با آمدن سیستم مالتی پلکس به خودروها پیچیدگی و حجم سیم‌کشی وسایل نقلیه بسیار کاهش پیدا کرد. این سیستم ارتباط بین بخش‌های الکتریکی و الکترونیکی خودرو را به صورت کدگذاری شده و از طریق شبکه برقرار می‌کند. واحد کنترل مرکزی این سیستم یعنی BSI، تمامی داده‌های مختلف را به صورت کد دریافت، پردازش و سپس به ECU خودرو منتقل می‌کند تا فرمان لازم بر اساس آن صادر شود. سپس این فرمان مجددا به bsi وارد و از آنجا به بخش مربوطه منتقل می‌شود. 

با این کار بخش برق خودرو از افزودن سیم‌های مختلف برای هر عملیات خلاص شده و دردسرهای متعاقب آن از بین می‌رود‌. در کشور ما ابتدا پژو ۲۰۶ با این نوع سیم‌کشی به بازار آمد و بعدها محصولاتی مثل پارس، سمند سورن، دنا پلاس و…. نیز با سیستم مالتی پلکس وارد بازار شدند. ضمنا بیشتر خودروهای وارداتی و مونتاژی چینی جدید هم به یکی از انواع سیستم مالتی پلکس مجهز هستند.