سال پرتنش 99 به پایان رسید؛ سالی مملو از خبرهای ناگوار. سالی آلوده به کرونا که با ازدست‌رفتن بسیاری از عزیزانمان همراه بود. گذشته از این، سال 99 یکی از نابه‌سامان‌ترین شرایط اقتصادی کشور را شاهد بودیم. اگرچه در برخی از بازارهای موازی، شاهد ثبات و گاهی حتی رونق سرمایه‌گذاری بودیم، ولی درمجموع، چرخ اقتصادی ایران در سال گذشته به‌کندی حرکت کرد. در این میان، اوضاع صنعت خودرو نیز تعریف چندانی نداشت. با این حال در همین مدت نیز شاهد برخی اتفاقات خوب بودیم.
بازار و صنعت خودرو، سال 99 را در حالی آغاز کرد که هم‌چنان تبعات بحران خودرو در سال 98 بر پیکره این صنعت دیده می‌شد. بدهی سنگین خودروسازان، کمبود شدید نقدینگی، تقاضای کاذب در بازار، روند افسارگسیخته قیمت‌ها، بی‌برنامگی در تعیین تکلیف قیمت روز خودرو، بی‌ثباتی نرخ ارز و البته هزاران دستگاه تعهدات معوق، رمقی برای حرکت روبه‌جلو برای خودرویی‌ها باقی نگذاشته بود.
بااین‌حال، در ادامه شاهد آن بودیم که با تصمیمات سفت‌وسخت در زمینه تولید، روند عرضه بهبود پیدا کرد. میزهای داخلی‌سازی با حضور قطعه‌سازان برگزار و بخش عمده‌ای از نیاز خط تولید مرتفع شد. خودروهای ناقص، آرام‌آرام تکمیل شدند و به دست مشتریان رسیدند. اگرچه دولت هم‌چنان در زمینه ارائه فرمول قیمت‌گذاری موفقیتی به دست نیاورده بود، اما اقدامات مربوط به کنترل بازار از سوی نهادهای نظارتی، باعث شد تا واسطه‌گری تا حد قابل‌قبولی کاهش پیدا کند.
بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران، بار اصلی رشد اقتصادی کشور در بخش صنعت در پاییز و هم‌چنین ۹ ماهه ابتدایی سال 99 را صنعت خودرو به دوش کشیده و دلیل اصلی این رشد، بهبود وضعیت تولید خودرو بوده است. رشد بخش صنعت، تا پایان آذرماه 99 معادل 0.8 درصد بود و برای پاییز نیز رشد 1.3 درصدی به ثبت رسید. این در حالی است که در مدت مشابه سال ۹۸، میزان رشد بخش صنعت، منفی ۱.۸ درصد بود و در پاییز نیز منفی 0.9 درصد به ثبت رسیده بود.
[hm_sell_form_inline]
آغاز تنش در بازار با آغاز سال 99
فروردین‌ماه سال گذشته، بر اساس مصوبه ستاد ملی مبارزه با کرونا، بازار خودرو و نمایشگاه‌ها در پایتخت تعطیل و به‌تبع آن، مراکز شماره‌گذاری خودرو نیز تعطیل شدند. این یعنی امکان تعویض پلاک برای خریداران وجود نداشت. بااین‌حال، در سایت‌ها و فضای مجازی برخی برحسب این‌که قیمت ارز روند افزایشی داشته است، قیمت‌ها را افزایش دادند. تا آن‌جا که بررسی قیمت خودروهای پرتیراژ و پرمتقاضی داخلی در اوایل اردیبهشت‌ماه، اختلاف قیمت ۳۰ تا حتی ۸۰ میلیونی کارخانه‌ای و بازار را در برخی موارد نشان داد.
اولین جلسه قیمت‌گذاری
پس برکناری رضا رحمانی از سمت وزارت صنعت، معدن و تجارت، بازار خودرو دچار یک بلاتکلیفی گسترده شد. بعد از انتقادات فراوان، جلسه‌ای در روز ۲۲ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۹ از سوی ستاد تنظیم بازار برگزار شد و طی آن، تصمیمات جدیدی در رابطه با قیمت خودرو اتخاذ شد. در این جلسه، مقرر شد قیمت خودروهای سایپا، ۲۳ درصد و قیمت محصولات ایران خودرو، ۱۰ درصد افزایش یابد و قیمت خودرو در کف بازار هم شامل قیمت درب کارخانه به‌علاوه حداکثر ۱۰ درصد سود باشد. اگرچه هیچ‌گاه این قیمت‌گذاری در تعیین قیمت خودروها در بازار اجرایی نشد، ولی در تغییر روند بازار مؤثر بود و برای چند وقت، بازار را به سمت نزولی‌شدن کشاند.
در میانه اردیبهشت، بازار خودرو در شرایط «رکود تورمی» قرار گرفت. در شرایطی که انتظار می‌رفت شیوع کرونا هم‌چون دیگر نقاط جهان به کاهش قیمت‌ها در این بازار بیانجامد، قیمت‌ها شکل صعودی گرفت و در عین حال، خریداری وجود نداشت. کارشناسان یک دلیل مهم این مسئله را، عرضه اندک خودرو در بازار عنوان می‌کردند.
تابستان سرد با پراید 100 میلیونی
در میانه فصل بهار، روند افزایشی قیمتی خودرو سرعت بیشتری گرفت؛ به‌طوری‌که در خردادماه، این قیمت‌ها به مرزی غیرقابل‌کنترل رسیدند. اگرچه تصور می‌شد قیمت خودرو دیگر پتانسیلی برای رشد بیشتر ندارد، اما این روند تا اوایل مردادماه نیز ادامه پیدا کرد؛ با این تفاوت که در میانه تابستان، سرانجام بازار به‌لطف رکود، به ثباتی متزلزل رسید. این نوسانات محدود و حداقلی، تا یک ماه پس از آن ادامه داشت. از اواسط شهریورماه، قیمت‌ها در بازار خودرو مجددا روندی صعودی در پیش گرفت و تا اوایل آبان ماه نیز این روند افزایشی ادامه یافت.
در شهریورماه بود که قیمت پراید، از مرز ۱۰۰ میلیون تومان عبور کرد. به گفته کارشناسان، طی ماه‌های گذشته بازار بورس به‌شدت فعال بود و پول‌های سرگردان فراوانی را به سمت خود جلب کرده است؛ بنابراین، پیش‌بینی می‌شد که اگر ریزش بورس آغاز شود، قیمت سایر کالاها ازجمله خودرو افزایشی شود که این پیش‌بینی هم درست از آب درآمد و پراید، به رکوردی باورنکردنی رسید.
پاییز متناقض بازار
سیزدهم مهرماه سال گذشته بود که با اعلام رئیس‌کل بانک مرکزی مبنی بر تأمین ارز موردنیاز بازار، شاهد سرعت‌گرفتن روند کاهش قیمت‌های خودرو بودیم؛ اما اواخر همین ماه، قیمت‌ها مجددا روند صعودی به خود گرفتند. هرچند واقعیت آن بود که قیمت خودروهای داخلی فقط در فضای مجازی داغ بود و قیمت خارجی‌ها نیز از سوی فروشندگان فقط روی کاغذ و بسیار گزاف بیان می‌شد.
در اواسط پاییز با صدور مجوز افزایش قیمت خودرو برای خودروسازان، سرانجام قیمت خودروها در بازار اولین ریزش جدی خود را تجربه کرد. بااین‌حال، قیمت خودروهای داخلی و مونتاژی در اواخر آبان ماه کاهش ۲۰ تا ۲۵ درصدی را نسبت به آخرین روز کاری هفته قبل از آن ثبت کرد. همان‌طورکه کارشناسان پیش‌بینی کرده بودند، قیمت خودرو که در ماه‌های پیش بی‌قاعده و حبابی بالا رفته بود، با کاهش نرخ ارز، به‌سرعت ریزشی شد.
خواب فراگیر بازار خودرو در ایام پایانی سال
در روزهای پایانی سال، کاهشی که از آبان ماه با نرخ ۲۱ درصدی آغاز شده بود، تا ۳۵ درصد پیش رفت و همان فاصله قیمتی بین نرخ کارخانه و بازار باقی ماند؛ البته با این تفاوت که در روزهای پایانی سال، مشتری چندانی به بازار مراجعه نکرد و معاملات در بازار خودرو در نقطه صفر قرار داشت و بازار خودرو، سال ۱۳۹۹ را بی‌مشتری و متقاضی به پایان رساند. ثبات نسبی دلار در کانال ۲۴ هزار تومانی در آن روزها، سبب شد تا مشتری‌ها به انتظار کاهش بیش‌ازپیش نرخ ارز، دست از خرید بکشند.
بازار خودرو در دو ماه پایانی سال نیز به طور عمده، روزهای ساکت و آرامی را تجربه کرد. تقاضای کاذب و تقاضا برای سرمایه‌گذاری در بازار خودرو فروکش کرد و بازار، به تعادل نسبی رسید. تداوم شیوع کرونا، سبب شد تا همه چیز در این بازار وابسته به نرخ ارز باشد که آن هم پیش‌بینی می‌شد با کمترین تغییر در ۴۰ روز باقی‌مانده تا عید همراه شود. در روزهای پایانی سال، خریداری در بازار دیده نمی‌شد و فروشنده بسیار بود و دیگر آن تقاضاهای کاذب در زمان اوج بازار خودرو که به جهت سرمایه‌گذاری بود، فروکش کرده بود.
اتفاقات خوب سال 99
در سال گذشته، خودروسازان توانستند با عبور از شوک‌های ابتدایی تحریم و با تکیه بر نتایج حاصل از افزایش ساخت محصولات داخلی و هم‌چنین بهبود نقدینگی ناشی از سه مرحله افزایش قیمت محصولات، تیراژ تولید را افزایش دهند؛ اما این، تمام اتفاقات خوب سال 99 نبود.
در حالی که پروژه پژو ۳۰۱ قرار بود با همکاری فرانسوی‌ها راهی خیابان‌های ایران شود، با تحریم‌های آمریکا متوقف شد. درمقابل، متخصصان ایرانی با استفاده از زیرساخت‌های فراهم‌شده، توانستند پروژه جدید K132 را کلید بزنند که درنهایت، خودروی تارا از دل آن بیرون آمد تا این صنعت، هم‌چنان به مسیر خود ادامه دهد. خودرویی که گفته می‌شود هم‌اکنون، ۱۳۰ شرکت داخلی در زمینه تولید قطعات آن با ایران خودرو همکاری دارند. البته دیگر رقیب ایران خودرو یعنی سایپا، در این دوران بیکار ننشست و با معرفی خودروی شاهین که خط تولید انبوه آن از ۱۵ آذرماه آغاز به کار کرد، گام به میدان گذاشت.
خبر خوب دیگر، این بود که ۲۹ دی‌ماه ۹۹ نخستین پیشرانه سه‌سیلندر صنعت خودروی کشور در مراسمی با حضور وزیر صنعت، معدن و تجارت رونمایی شد. کاهش مصرف سوخت به 5 لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر، کاهش انتشار آلایندگی و رسیدن به اهداف استانداردی محیط‌زیستی یورو ۶، ازجمله ویژگی‌های این پیشرانه جدید بود. البته این در حالی است که ابتدای مردادماه سال ۹۶ در مراسمی با حضور «محمدرضا نعمت‌زاده»، وزیر وقت صنعت، معدن و تجارت، از نخستین نمونه موتور ملی سه‌سیلندر پرقدرت و کم‌مصرف یورو ۶ تولیدشده در شرکت سایپا رونمایی شد؛ موتوری که قرار بود با مشارکت و استفاده از تجربه شرکت AVL اتریش ساخته شود و به تولید انبوه برسد؛ اما در عمل هیچ‌گاه محقق نشد.
دورنمای صنعت خودرو در سال 1400
نیمه ابتدایی سال 99، مملو از تنش و تلاطم در بازار خودرو بود؛ درحالی‌که در نیمه دوم، شاهد آن روی دیگر سکه خودرویی‌ها بودیم؛ روندی که اگرچه هنوز هم تا رسیدن به تعادل یک مسیر طولانی را در پیش دارد، ولی دست‌کم با گشایش‌های بین‌المللی، می‌توان امیدوار بود که صنعت خودروی کشور و در مقیاسی کلان‌تر، اقتصاد ایران روزهای روشن‌تری را در سال 1400 پیش روی خود شاهد باشد.
بیشتر بخوانید
