یکی از انتقادات همیشگی به خودروسازان داخلی، فارغ از بحث کیفیت، زبان بصری ضعیف محصولات بوده است؛ یعنی همان چیزی که از آن به اسم «طراحی خودرو» یاد می‌شود. سرعت بسیار پایین پیشرفت در این بخش، فاصله‌ای عمیق بین خودروهای داخلی و نمونه‌های متعارف خارجی انداخته است؛ اما با این حال، به نظر می‌رسد ایران‌خودرو تارا و سایپا شاهین دو جرقه جدید برای ساخت خودروهایی چشم‌نوازتر شده‌اند.
کالای زیباتر، مشتری بیشتری دارد. این یک اصل در بازار است. اصلی که طی سالیان اخیر، خودروسازان آمریکایی و اروپایی به مغز آن پی برده‌اند و سریع‌تر از توسعه فناوری، چهره خودروهای خود را دستخوش تغییرات مشتری‌پسند قرار داده‌اند. زبان بصری خودروها فقط روشی پرزرق‌وبرق برای فریب مشتریان نیست؛ کارشناسان طراحی نمای ظاهری خودرو را، ابزاری طلایی برای استراتژی فروش شرکت‌ها قلمداد می‌کنند.
مثال‌های متعددی در تاریخ وجود دارد که نشان می‌دهد برخی از خودروها علی‌رغم مهندسی سطح پایین و مشخصات فنی ضعیف، به‌لطف طراحی درخشان توانسته‌اند به فروشی خیره‌کننده دست پیدا کنند. البته برعکس این پدیده نیز رخ داده است؛ یعنی بوده‌اند خودروهایی با مشخصات فنی مثال‌زدنی که به دلیل یک طراحی نامناسب، به عاقبتی شوم گرفتار شدند. اگرچه اهمیت طراحی خودرو غیرقابل‌انکار است؛ ولی این فلسفه در بازارهای محافظه‌کار چندان با استقبال روبرو نمی‌شود.
چرا خودروهای ایرانی زیبا نیستند؟
سال‌ها پیکان، پژو 405، پراید، سمند و از این دست مثال‌ها، نشان داده است که خودروساز داخلی تمایل چندانی برای دست بردن در طراحی محصولاتش ندارد. سؤال اینجاست که ریشه این سبک از طراحی‌های قدیمی کجاست؟ چرا با اینکه خودروسازان می‌دانند طراحی‌های جدیدتر منجر به فروش بیشتر می‌شود، باز هم روی تولید مدل‌های قدیمی اصرار دارند؟
در پاسخ به این سؤال‌ها، ابتدا باید شرایط صنعت و بازار خودروی کشور را در نظر گرفت. صنعت خودروی ایران طی 4 دهه گذشته همواره یا زیر «فشارهای بین‌المللی» بوده است یا تحت «حمایت‌های داخلی»؛ در این بین، چندان بیراه نیست اگر بگوییم گزینه دوم تأثیر مخرب‌تری بر روند طراحی خودروها داشته است. به‌عبارتی‌دیگر، وقتی نیاز و الزامی برای بهبود اوضاع بصری خودروها احساس نشود، ناخودآگاه شرکت‌های خودروساز نیز به ترکیب برنده دست نمی‌زنند.
دلیل دیگری که به‌عنوان یکی موانع پیشرفت طراحی در خودروهای داخلی مطرح می‌شود، مباحث اقتصادی است. یک تغییر کوچک در بدنه، نیازمند بازگشایی سرفصل هزینه‌ای جدید در دفاتر اقتصادی خودرویی‌ها است. شرکت‌های خودروساز نیز که اغلب ریشه‌های دولتی دارند، به‌صورت بالقوه تمایلی برای هزینه‌کرد جدید ندارند و سعی می‌کنند بازار را آن‌طور که وجود دارد، حفظ کنند.
دست آخر، آنچه نباید فراموش کرد «زنجیره تأمین» است. سیستم کلیشه‌ای تولید قطعات یدکی خودرو با هزاران فرصت شغلی، تاب یک تغییر ناگهانی را ندارند. تصور کنید خودرویی از ابتدای سال آینده با چراغ‌هایی جدید، سپرهایی جدید، تریم داخلی جدید و چندین بهینه‌سازی دیگر روانه بازار شود. قطعه‌سازان اصلی از مدت‌ها قبل برای طراحی و تأمین قطعات سرمایه‌گذاری کرده‌اند؛ ولی زنجیره تأمین سنتی در بازار لوازم‌یدکی نمی‌تواند خود را با این سرعت وفق دهد.
توسعه فناوری: پیش‌شرط توسعه طراحی
ساده‌انگاری است اگر بگوییم به‌روزرسانی در طراحی خودروها تنها با رسیدن یک طرح گرافیکی روی کاغذ آغاز می‌شود. تردیدی نیست که چراغ‌های LED نور روز (دی‌لایت) جلوه‌ای چشم‌نواز در طراحی خودروها ایجاد می‌کنند؛ اما طراحی همین چراغ‌های در ظاهر ساده، پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. یا در مثالی دیگر، طراحی خودروهایی که ارتفاع پایین‌تری دارند، عموماً از سوی جوانان با استقبال روبرو می‌شوند؛ ولی این خود نیازمند یک بازبینی اساسی در سیستم تعلیق است. به همین صورت، تغییرات در طراحی داخلی و سایر المان‌های قابل‌مشاهده، هرکدام پیش از یک ایده خام باید فناوری لازم را تأمین کرده باشند.
طبیعی است که دانش فنی دست‌یابی به چنین تغییراتی، همواره هزینه‌های سنگین R&D (تحقیق و توسعه) را به‌همراه دارد. هزینه‌هایی که بازگشت آن در یک بازار انحصاری، تا حدودی تضمین شده است و خودروسازان می‌توانند نسبت به حاشیه سود بیشتر امیدوار باشند. به همین دلیل است که اخیراً شاهد تغییراتی بزرگ در خروجی دو خودروساز اصلی کشور هستیم.
تارا و شاهین: آغاز یک انقلاب طراحی
فارغ از تمام انتقادات و اعتراضات، باید اعتراف کرد که دو محصول جدید ایران‌خودرو موسوم به تارا که پیش‌تر به اسم K132 شناخته می‌شد و البته جدیدترین دستاورد سایپا که آن نیز قبلاً به رهام مشهور بود، تافته جدابافته صنعت خودروی کشور هستند. خودروهایی که با اغماض می‌توان آنها را زیباترین تولیدات بومی و ملی شرکت‌های داخلی قلمداد کرد.
تارا و شاهین نه‌تنها سرفصل جدیدی برای درآمدزایی شرکت‌های متبوع خود باز خواهند کرد بلکه این دو خودرو می‌توانند پرچم‌دار یک جریان جدید در صنعت خودروسازی کشور باشند. خودروهایی که اگرچه قیمتی بالاتر از سایر اعضای خانواده خود دارند، ولی اکنون مشتری با رغبت بیشتری برای آن پول می‌پردازد.
بیشتر بخوانید
- پیش‌شرط‌های آزادسازی قیمت خودرو چیست؟َ
- مراحل و شرایط اسقاط خودروهای فرسوده چیست؟
- برنامه شورای رقابت برای کنترل قیمت خودرو چیست؟
- پیش‌بینی قیمت خودرو تا پایان سال 99
- آیا روند تولید خودرو تا پایان سال به نفع خریدار است؟
- ناگفته‌های قرعه‌کشی خودرو
تست